MONARCHIA STANOWA W POLSCE

Monarchia stanowa - monarchia, w której król rządzi z reprezentantami uprzywilejowanych stanów społecznych (w Polsce to duchowieństwo i szlachta), ale państwo nie jest własnością monarchy.

Skończyło się tym, że król jest właścicielem państwa. Państwo i król to nie to samo. Król jest najwyższym urzędnikiem, a skarb państwa to nie to samo, co skarb władcy. Państwo istnieje jako byt samoistny, gdzie król musi dostosować się do zdania stanów uprzywilejowanych.

Za czasów Kazimierza Wielkiego pojawia się oficjalna nazwa państwa polskiego: Corona Regni Poloniae (Korona Królestwa Polskiego). Składała się z Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Stany społeczne - grupy ludzi, którzy posiadają swoje prawa
a) duchowieństwo - pierwszy stan społeczny, który powstał za czasów Kazimierza Sprawiedliwego. Nie było najbardziej uprzywilejowane. Cieszyło się tzw. przywilejami honorowymi, gdzie byli traktowani na wyjątkowych prawach, na pierwszym miejscu. Nie płacili podatków. Byli sądzeni według własnego prawa kanonicznego. Byli wewnętrznie zróżnicowani materialnie i honorowo. Najbogatsi to biskupi i opaci. Później zamożność kleru zależała od zamożności parafii. Od XV w. otrzymanie godności kościelnych były zależne od pochodzenia społecznego (np. biskupem nie mógł zostać chłop, bo godności biskupów były zarezerwowane dla ludzi pochodzących ze stanu szlacheckiego). Nigdzie nie było równości w żadnym aspekcie. Od 1417 r. każdy arcybiskup gnieźnieński otrzymywał miano prymasa (zwierzchnik polskiego kościoła). Pierwszym prymasem był Mikołaj Trąba.
 

b) szlachta
Przynależność zyskiwano przez urodzenie. Powstała z rycerstwa. Wyróżniki:
- zewnętrzne:
  -> wyróżniała się ubiorem
  -> wyróżniała się herbem (znak graficzny każdego rodu, umieszczany np. na pierścieniu, tarczach), którym się pieczętowali
  -> tzw. zawołanie (hasło, którym nawoływały się dane rody podczas wojny)
  -> nazwisko kończące się zwykle na -ski lub -cki (jeżeli np. chłop miał zmienić status społeczny na ten, to najpierw zmieniał nazwisko).
Była stanem zamkniętym. Mieli dużo przywilejów, dlatego bardzo dużo ludzi nielegalnie chciało się dostać do tego stanu. Zmieniali nazwiska, ubierali się jak szlachcic, zmieniali miejsca zamieszkania i podszywali się pod jakiś herb. Wielu ludziom się to udało, bo 10% społeczeństwa polskiego było szlachtą, a za czasów Kazimierza Wielkiego było około 1,5 mln ludzi. Droga legalna nabycia szlachectwa była najpierw u króla, później w Sejmie. Zauważono zjawisko podszywania się pod szlachtę. Prawdziwa szlachta próbowała temu zapobiec wprowadzając naganę szlachecką (dwie osoby w sądzie musiały poświadczyć, że ktoś jest szlachcicem). Powstała Liber chamorum (Księga chamów; byli tam zapisywani wszyscy, którzy podszyli się pod szlachtę)
- wewnętrzne, według majątku:
  -> możnowładcy - mają największy majątek i przeznaczony są dla nich najwyższe urzędy. Dysponowali majątkami, które przekraczały majątek jednego państwa. Należały do nich wsie i prywatne miasta
  -> średnia szlachta - ich majątek był średni, zazwyczaj mieli kilka miast. Grupa stosunkowo liczna; największą rolę odegra w XVI w., a w XVII w. upadnie
  -> szlachta zagrodowa - posiada tylko dom z zabudowaniami i ewentualnie kawałek ziemi, którą zazwyczaj uprawiali sami
  -> szlachta niewyposażona/gołota - wyjątkowo najliczniejsza grupa w Polsce. Nie mieli nic. Zazwyczaj żyli na koszt swoich bogatych krewnych (kiedyś więzi rodzinne były bardzo dobre). Mogli być zatrudnieni u rodziny jako ekonom, który sprawował władze nad chłopami, a kobiety jako panie do towarzystwa (np. czytając książkę, grając na pianinie), ale zazwyczaj nie robili nic. Mówiono, że "wisieli u klamki swojego bogatego krewnego". Presją społeczna na opiekę i wsparcie swojej rodziny była wielka. Nie było to utrudnieniem dla pani i pana domu. Zróżnicowanie majątkowe nie miało wpływu na ich prawa/przywileje.
 

c) mieszczaństwo
Powstało w XIII w. wraz z lokacjami. Każde miasto miało swoje odrębne prawa, specyfikę. Przynależność do tej grupy związana była z urodzeniem. W XIV w. w Polsce ma się dobrze, nie byli dyskryminowani. Dzięki Kazimierzowi Wielkiemu dobrze się rozwijała. Byli zróżnicowani majątkowo, z czym związane były ich prawa:
  -> patrycjat - najbogatsza grupa (bogaci kupcy, bankierzy). Wchodzili w skał Rady miejskiej. Posiada kilka kamienic. Duża część z nich to Niemcy
  -> pospólstwo - rzemieślnicy, drobni kupcy, sklepikarze, właściciele niewielkich posiadłości. Mieli wszystkie prawa, ale do władz wybierano najbogatszych
  -> plebs - w mieście średniowiecznym była to prawie najbiedniejszym grupa w mieście (np. służba domowa, czeladnicy)
  -> margines społeczny - bardzo malownicza grupa stanowiąca odrębny świat w miastach; są to np. żebracy, prostytutki, złodzieje.
Ich pozycja obniżała się od XV w. przez przywileje szlacheckie, które mają charakter antymieszczański.
 

d) chłopi
Było ich najwięcej. Majątkowo zróżnicowani byli najmniej. Dzierżawił dziedzicznie ziemię, której właścicielem był szlachcic. Ziemia była zazwyczaj równej wielkości.
Tzw. zagrodnicy to chłopi bardzo biedni, mieli bardzo małe działki, z których ciężko było wyżyć.
Bezrolni mieli najgorzej, bo pracowali u bogatego chłopa, zmieniali miejsce zatrudnienia, nie dzierżawili ziemi, pracowali za miejsce do spania.