MONARCHIA STANOWA W POLSCE

Monarchia stanowa - monarchia, w której król rządzi z reprezentantami uprzywilejowanych stanów społecznych (w Polsce to duchowieństwo i szlachta), ale państwo nie jest własnością monarchy.

Skończyło się tym, że król jest właścicielem państwa. Państwo i król to nie to samo. Król jest najwyższym urzędnikiem, a skarb państwa to nie to samo, co skarb władcy. Państwo istnieje jako byt samoistny, gdzie król musi dostosować się do zdania stanów uprzywilejowanych.

Za czasów Kazimierza Wielkiego pojawia się oficjalna nazwa państwa polskiego: Corona Regni Poloniae (Korona Królestwa Polskiego). Składała się z Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Stany społeczne - grupy ludzi, którzy posiadają swoje prawa
a) duchowieństwo - pierwszy stan społeczny, który powstał za czasów Kazimierza Sprawiedliwego. Nie było najbardziej uprzywilejowane. Cieszyło się tzw. przywilejami honorowymi, gdzie byli traktowani na wyjątkowych prawach, na pierwszym miejscu. Nie płacili podatków. Byli sądzeni według własnego prawa kanonicznego. Byli wewnętrznie zróżnicowani materialnie i honorowo. Najbogatsi to biskupi i opaci. Później zamożność kleru zależała od zamożności parafii. Od XV w. otrzymanie godności kościelnych były zależne od pochodzenia społecznego (np. biskupem nie mógł zostać chłop, bo godności biskupów były zarezerwowane dla ludzi pochodzących ze stanu szlacheckiego). Nigdzie nie było równości w żadnym aspekcie. Od 1417 r. każdy arcybiskup gnieźnieński otrzymywał miano prymasa (zwierzchnik polskiego kościoła). Pierwszym prymasem był Mikołaj Trąba.
 

b) szlachta
Przynależność zyskiwano przez urodzenie. Powstała z rycerstwa. Wyróżniki:
- zewnętrzne:
  -> wyróżniała się ubiorem
  -> wyróżniała się herbem (znak graficzny każdego rodu, umieszczany np. na pierścieniu, tarczach), którym się pieczętowali
  -> tzw. zawołanie (hasło, którym nawoływały się dane rody podczas wojny)
  -> nazwisko kończące się zwykle na -ski lub -cki (jeżeli np. chłop miał zmienić status społeczny na ten, to najpierw zmieniał nazwisko).
Była stanem zamkniętym. Mieli dużo przywilejów, dlatego bardzo dużo ludzi nielegalnie chciało się dostać do tego stanu. Zmieniali nazwiska, ubierali się jak szlachcic, zmieniali miejsca zamieszkania i podszywali się pod jakiś herb. Wielu ludziom się to udało, bo 10% społeczeństwa polskiego było szlachtą, a za czasów Kazimierza Wielkiego było około 1,5 mln ludzi. Droga legalna nabycia szlachectwa była najpierw u króla, później w Sejmie. Zauważono zjawisko podszywania się pod szlachtę. Prawdziwa szlachta próbowała temu zapobiec wprowadzając naganę szlachecką (dwie osoby w sądzie musiały poświadczyć, że ktoś jest szlachcicem). Powstała Liber chamorum (Księga chamów; byli tam zapisywani wszyscy, którzy podszyli się pod szlachtę)
- wewnętrzne, według majątku:
  -> możnowładcy - mają największy majątek i przeznaczony są dla nich najwyższe urzędy. Dysponowali majątkami, które przekraczały majątek jednego państwa. Należały do nich wsie i prywatne miasta
  -> średnia szlachta - ich majątek był średni, zazwyczaj mieli kilka miast. Grupa stosunkowo liczna; największą rolę odegra w XVI w., a w XVII w. upadnie
  -> szlachta zagrodowa - posiada tylko dom z zabudowaniami i ewentualnie kawałek ziemi, którą zazwyczaj uprawiali sami
  -> szlachta niewyposażona/gołota - wyjątkowo najliczniejsza grupa w Polsce. Nie mieli nic. Zazwyczaj żyli na koszt swoich bogatych krewnych (kiedyś więzi rodzinne były bardzo dobre). Mogli być zatrudnieni u rodziny jako ekonom, który sprawował władze nad chłopami, a kobiety jako panie do towarzystwa (np. czytając książkę, grając na pianinie), ale zazwyczaj nie robili nic. Mówiono, że "wisieli u klamki swojego bogatego krewnego". Presją społeczna na opiekę i wsparcie swojej rodziny była wielka. Nie było to utrudnieniem dla pani i pana domu. Zróżnicowanie majątkowe nie miało wpływu na ich prawa/przywileje.
 

c) mieszczaństwo
Powstało w XIII w. wraz z lokacjami. Każde miasto miało swoje odrębne prawa, specyfikę. Przynależność do tej grupy związana była z urodzeniem. W XIV w. w Polsce ma się dobrze, nie byli dyskryminowani. Dzięki Kazimierzowi Wielkiemu dobrze się rozwijała. Byli zróżnicowani majątkowo, z czym związane były ich prawa:
  -> patrycjat - najbogatsza grupa (bogaci kupcy, bankierzy). Wchodzili w skał Rady miejskiej. Posiada kilka kamienic. Duża część z nich to Niemcy
  -> pospólstwo - rzemieślnicy, drobni kupcy, sklepikarze, właściciele niewielkich posiadłości. Mieli wszystkie prawa, ale do władz wybierano najbogatszych
  -> plebs - w mieście średniowiecznym była to prawie najbiedniejszym grupa w mieście (np. służba domowa, czeladnicy)
  -> margines społeczny - bardzo malownicza grupa stanowiąca odrębny świat w miastach; są to np. żebracy, prostytutki, złodzieje.
Ich pozycja obniżała się od XV w. przez przywileje szlacheckie, które mają charakter antymieszczański.
 

d) chłopi
Było ich najwięcej. Majątkowo zróżnicowani byli najmniej. Dzierżawił dziedzicznie ziemię, której właścicielem był szlachcic. Ziemia była zazwyczaj równej wielkości.
Tzw. zagrodnicy to chłopi bardzo biedni, mieli bardzo małe działki, z których ciężko było wyżyć.
Bezrolni mieli najgorzej, bo pracowali u bogatego chłopa, zmieniali miejsce zatrudnienia, nie dzierżawili ziemi, pracowali za miejsce do spania.

POLITYKA WEWNĘTRZNA KAZIMIERZA WIELKIEGO

Kazimierz Wielki

Kazimierz Wielki od razu się koronuje. Zapowiadał się bardzo fatalnie, bo skompromitowany był różnymi ekscesami damsko-męskimi. Uważany był za tchórza, bo podobno uciekł z pola walki pod Płowcami. Miał niechęć do wojen, a sprawy wolał załatwiać polubownie.
Kazimierz dostał przydomek "Wielki", bo w harmonijny sposób łączył politykę zewnętrzną i wewnętrzną, z poczuciem odpowiedzialności zajął się gospodarką z korzyścią dla Polski.

Rozwój handlu
Aby rozwinąć i zachęcić kupców do podróży po Polsce, wprowadził przywileje dla miast:
- tzw. prawo składu: kupiec musiał zatrzymać się w danym mieście i wystawić towar na sprzedaż (później było określone na jak długo), ludzie mogli się zaopatrzyć w produktu, które miał kupiec, a ten musiał płacić cło
- tzw. przymus drogowy/drożny: kupiec na określonym szlaku handlowym musiał wjechać do danych miast (a zwłaszcza miast na prawie składu).
Kolejną jego zasługą było osadnictwo/lokacje miejskie. Przyczynił się do powstania nowych miast i wsi na prawie niemieckim (około 500).
Zawsze w rozwoju handlu przeszkadzał chaos monetarny, dlatego wprowadził "srebrny grosz".
Pozwalał osiedlać się Żydom, zwłaszcza w Krakowie.

Budownictwo i obronność kraju
"Zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną."
Budował dużo miast. Każde miasto zobowiązane było do budowy murów obronnych. Wyznaczonym kawałkiem muru opiekował się cech (np. jak się coś ukruszyło, to cech musiał to naprawić).
Zbudował około 50 zamków obronnych. Wszystkie są kamienne, malownicze, wyglądają podobnie. Mają niesamowitą urodę, tajemnicę. Każdy wiąże się z jakąś legendą, więc posiada swoje duchy. Wszystkie mają rozległe piwnice. Budował je na pograniczach, głównie z Czechami, bo miały wzmocnić obronność kraju. Większość została zniszczona na skutek najazdów Szwedów w XVII w. Dziś prawie wszystkie są już zniszczone.
Wprowadził obowiązek służby wojskowej dla posiadaczy ziemskich. Duchowny nie szedł do wojska, tylko płacił daninę, za którą można było wystawić kogoś innego.

Reformy administracyjne
Za panowania Kazimierza Wielkiego powstała większa część kluczowych urzędów centralnych (np. marszałek koronny, kanclerz, podskarbi), które istniały do końca monarchii.
Korzystał z rad Rady Królewskiej. W jej skład wchodzili przedstawiciele bogatej szlachty i wyższego duchowieństwa (biskupi lub opaci). W XV w. przekształci się w Senat, czyli izbę wyższą Sejmu Walnego.
Zreformował sądownictwo - wprowadził tzw. sędziów królewskich, którzy sądzili najcięższe przestępstwa. Wprowadził też sądy dla szlachty, gdzie oskarżony i pokrzywdzony był szlachcicem.

Dochody Kazimierza Wielkiego
Wszyscy królowie nie mieli pieniędzy. Kazimierz Wielki miał je, ponieważ określił wysokość stałych podatków:
- 12 grosze za łan z dóbr szlacheckich
- 24 grosze za łan z dóbr duchownych, dlatego był w konflikcie z nimi.
Dochody posiadał również z cła państwowego (opłata za przejazd na granicy).
Posiadał monopol na wydobycie kopalin (np. złoto, cynk, ołów, sól). Żupnik to człowiek, który nimi zarządzał, utrzymywał go król. Jeśli ktoś przebywał na terenie kopalni soli, to groziła mu śmierć. Sól to podstawowy artykuł handlowy.
Kolejni władcy obniżali podatki, bo chcieli zyskać przychylność szlachty i duchownych.

Królewszczyzna - ziemia należąca do króla (jego osobisty majątek, który może przekazać następcy).

Założenie Akademii Krakowskiej w 1364 roku
Jest to pierwsza wyższa uczelnia w Polsce (druga w Europie, bo pierwszy był Uniwersytet w Pradze).
Kiedy Kazimierz Wielki ją ufundował, nie miała dużego prestiżu, bo wykładano na niej:
- katedry prawa (chyba osiem)
- katedrę medycyny (przyszli lekarze)
- jedna katedra sztuk wyzwolonych (przyszli nauczyciele).
Aby miała duży prestiż, to musiała mieć katedrę teologii. Dopiero królowa Jadwiga założyła tą katedrę, bo miała dobre układy z papieżem. 

Jej prestiż podniósł się dopiero pod koniec XIV w. i została zmieniona nazwa na Uniwersytet Jagielloński.

PRZEMIANY GOSPODARCZE W XII - XIII WIEKU NA ZIEMIACH POLSKICH

Osadnictwo na prawie
polskim	niemieckim
Brak immunitetu, dlatego osadnicy ponosili świadczenia na rzecz władcy (osadnictwo mogło być na każdej ziemi, nawet gdy feudał nie miał immunitetu, dlatego musieli płacić podatki).	Ziemia immunizowana, brak świadczeń na rzecz władcy.
Ustna umowa z zasadźcą.	Pisemna, szczegółowa umowa z zasadźcą, który stawał się sołtysem we wsi i miał więcej praw (organizator kolonizacji).
Pożyczka w inwentarzu (np. zwierzęta - siła pociągowa), nasionach, wolnizna, zwolnienie od świadczeń.	Wolnizna od świadczeń (od 2-24 lat) w zależności od tego, czy ziemia była przygotowana do uprawy, czy należało np. wykarczować las.
Wysokość danin ulegała zmianie (daniny naturalne, pieniężne, pańszczyzna).	Renta feudalna określona w umowie: - czynsz (12 gr za łan) - danina na rzecz pana - dziesięcina na rzecz Kościoła (najczęściej w zbożu, była dodatkiem).
Brak źródeł pisanych, nie można więc określić szczegółowych umów.	Osadnik zwykły dostawał 1 łan (około 16 ha) ziemi, dziedziczony w jego rodzinie.
	Sołtys (zasadźca): - dostawał kilka łanów wolnych od świadczeń, pozostawiał sobie 1/6 czynszu i 1/3 opłat sądowych - miał prawo budowy młyna (obsługiwał kilka wsi, dlatego chłopi musieli tam przychodzić) oraz karczmy (przynosiła najwięcej dochodu, bo chłopi lubili sobie wypić i dobrze zjeść) - mógł być powołany do służby wojskowej.
Brak samorządu.	Wieś otrzymywała: - własny samorząd - sądownictwo (ława wiejska pod przewodnictwem sołtysa była sądem pierwszej instancji, istniały instancje apelacyjne) - wspólne pastwisko, las - prawo połowu ryb - prawo do serwitutu - prawa szczególne dla każdego stanu (np. chłopi zbierają grzyby i rąbią drewno; pan feudalny może strzelać do zwierzyny), chłopi walczą za szlachtą, bo ta chce ograniczyć ich serwituty.
	Regularny układ pól, zabudowań.
	Korzystne dla osadników, bo po spłaceniu renty (czynszu) mogli sami dysponować nadwyżką. Oparte było to na zasadzie wolności osobistej osadników, którzy mogli opuścić wieś po uregulowaniu wszystkich świadczeń.

PANOWANIE WACŁAWA II I WŁADYSŁAWA ŁOKIETKA

Rządy Wacława II

Wacław II

Wacław II był królem czeskim z dynastii Przemyślidów. W 1291 r. opanował Kraków, który był bardzo zniszczony. Mieszczaństwo nie tęskniło za polskim władcą. W Krakowie było bardzo dużo Niemców i Czechów, którzy byli bardzo zniemczeni od samego początku (proniemieccy, lepiej traktowani od Polaków). Dla nich Wacław II był silniejszym władcą. Kiedy opanował Kraków i Wielkopolskę, o którą walczył Władysław Łokietek, w 1300 r. koronował się w Gnieźnie z rąk Jakuba Świnki, który nie był zwolennikiem Wacława II. Była to ostatnia koronacja w Gnieźnie, kolejni władcy będą koronować się w Krakowie. Za Wacławem II przemawiało to, że przyłączyły się do niego dzielnice. Rządził do 1305 r.
Dwiema jego pozytywnymi reformami było:
- ujednolicenie pieniądza (wprowadza grosz)
- wprowadzenie drugiego urzędu - starosta, który rządzi na konkretnym okręgu, powołany i odpowiedzialny jest przed królem, m.in. zbierał podatki, był sędzią, zwoływał pospolite ruszenie (-zbierał rycerzy na wyprawę wojenną); bardzo służyło to centralizacji władzy.

Wacław III

Wacław II miał syna, Wacława III, ale kiedy wybrał się w podróż do Polski, by się koronować, został zamordowany. Na Wacławie III skończyła się dynastia Przemyślidów.

Czesi nie mieli problemu, by na tron powołać Niemców (rodzinę Luksemburgów). Natomiast w Polsce antypatia była tak duża, że o władzy Jana Luksemburskiego nie chcieli słyszeć.
 

Panowanie Władysława Łokietka

Władysław Łokietek

Przyszedł czas na objęcie władzy przez Władysława Łokietka, który już dwukrotnie wcześniej chciał objąć Kraków.
W 1306 r. objął Kraków.
Nie cieszył się dużym szacunkiem, bo pochodził z małego Księstwa Brzesko-Kujawskiego.  Ze względu na to, że Królestwo to nie było ani duże, ani ważne, nie miał zaplecza. Wielu żołnierzy przyłączało się do niego, bo pozwalał rabować.
Kiedy zajął Kraków, od początku miał problemy, bo Niemcy podgrzewali bunty, przede wszystkim biskup krakowski, Jan Muskata. Bunty udało mu się stłumić w 1311 r. Wiedział, że dopóki Niemcy będą podpuszczani, to nie będzie miał spokoju. 

Zarządził w Krakowie weryfikację narodowościową (mieszczanie przyprowadzani byli do Ratusza i musieli recytować trudne dla Niemca zdania po polsku. Ten, kto nie umiał, tracił głowę, o ile nie udało mu się wcześniej uciec), dzięki czemu pozbył się Niemców. Do Rady wprowadził Polaków, a językiem urzędowym stał się język łaciński.
Fakt, że zajmował się opanowaniem buntów i uwiązany był w Krakowie, wykorzystali Brandenburczycy, którzy zajęli Pomorze Gdańskie (po to zabili Wacława III). Władysław Łokietek nie mógł pomóc przyjeżdżając do Pomorza Gdańskiego. Wpadł na pomysł, aby poprosić Krzyżaków o pomoc w odbiciu Pomorza Gdańskiego od Brandenburczyków. Krzyżacy odebrali je, ale zamieszkali w nim, wymordowali Gdańszczan. Kiedy Władysław Łokietek zażądał oddania mu Pomorza Gdańskiego, powiedzieli, że go nie oddadzą (byli tam w latach 1306-1466).

Podporządkowanie ziem polskich przez Władysława Łokietka
Udało mu się połączyć:
- posiadał Małopolskę w 1306 r.
- dużą część Wielkopolski w 1314 r. ku niechęci Wielkopolan, wykorzystując walki wewnętrzne; interweniował Jakub Świnka rzucając klątwę na królów piastowskich
- Kujawy-  jego ziemia rodzinna.
Poza Polską zostało:
- Mazowsze
- Pomorze Zachodnie
- Pomorze Gdańskie
- Śląsk, który po części był niezależny, a po części zależny od Czech.
Zakończeniem całego procesu była pierwsza koronacja w Krakowie w styczniu 1320 r. Jest to koniec rozbicia dzielnicowego.

Walka z Krzyżakami o Pomorze Gdańskie
Kiedy Władysław Łokietek się koronował, od razu rozpoczęła się akcja odbicia Pomorza Gdańskiego.
Nie chciał walczyć zbrojnie z Krzyżakami, bo jest to zakon rycerski. Dlatego rozpoczął walkę sądową. Został zwołany sąd papieski do Inowrocławia. Po rozpatrzeniu sprawy, sąd orzekł wyrok, że Krzyżacy mają oddać Pomorze Gdańskie i zapłacić odszkodowanie. Nie podporządkowali się temu. Władysław Łokietek próbował z nimi negocjować, ale to nic nie dało. Wszystkie pokojowe sposoby zostały wyczerpane, więc w 1327 r. zdecydował się na wojnę.
Polska nie była wtedy sama. Zapoczątkowała sojusze z:
- Litwą (byli poganami, więc obawiali się chrystianizacji przez Krzyżaków), które były źle odbierane przez Europę
- Węgrami: sprawa nie była kontrowersyjna; od XIV w. zaczynały się między nimi bardzo silne związki (np. rodzinne - ówczesny król Węgier, Karol Robert, był zięciem Władysława Łokietka).
Krzyżacy też mieli sojusznika - Jana Luksemburskiego, bo ten domagał się tronu polskiego.
Wojna toczyła się ze zmiennym przejściem. Nawet największa bitwa pod Płowcami w 1331 r. jest różnie opisywana.
Wojna skończyła się w 1332 r. rozejmem, w którym było napisane, że "w przyszłości o przynależności ziem spornych ma rozstrzygnąć sejm polubowny".
Wojna ta nie miała korzyści dla Polaków: nie odzyskaliśmy Pomorza Gdańskiego, straciliśmy Kujawy i Ziemię Dobrzyńską.

Władysław Łokietek zmarł w 1333 r., a władzę przejmuje jego jedyny syn, Kazimierz Wielki (jego przydomek jest zasłużony).

PRÓBY ZJEDNOCZENIA POLSKI W XIII WIEKU

Czynniki sprzyjające zjednoczeniu
- trudność w handlu (pełno opłat na granicach)
- zachowanie przywilejów i poszerzenie ich w stanie duchownym, chcieli silnej władzy, sojuszu z ołtarza i tronu
- feudałowie mieli dość wyniszczających, bratobójczych wojen, ograniczenie najazdów zewnętrznych (np. Mongołów, którzy zabijali chłopów).

W XIII w. pojawiła się legenda o zrośnięciu ciała świętego Stanisława. Polska ma się zrosnąć tak, jak ciało świętego. Kościół ją propagował.

Dynastia Przemyślidów w Czechach opanowała swoje rozbicie dzielnicowe i stało się najbogatszym państwem w granicy Rzeszy Niemieckiej. Zaczęli nam zagrażać, szczególnie Śląskowi, bo był najbardziej poddany na przejęcie przez jego wielkie rozbicie.

Monarchia Henryków Śląskich

Henryk Brodaty

Największe szanse na zjednoczenie mieli Piastowie ze Śląska, zwłaszcza Henryk Brodaty, który panował do 1238 r.
Mieli mocne podstawy finansowe do zjednoczenia, bo była to najbogatsza dzielnica:
- złoża złota
- osadnictwo na prawie niemieckim (na Śląsk sprowadzono najwięcej osadników, którzy przywozili nowe metody uprawy, narzędzia i styl życia bardziej ucywilizowany niż polski)
- handel -> rozwój miast.
Henrykowi Brodatemu udało się zjednoczyć: Śląsk, Małopolskę z Krakowem i znaczną część Wielkopolski. Chcąc zjednoczyć państwo, trzeba było zdobyć Kraków i koronowanych się. Do koronacji nie doszło, zmarł w 1238 r.

Henryk Pobożny

Władzę przejął jego syn, Henryk Pobożny, który zmarł w 1241 r. bezpotomnie w bitwie pod Legnicą (najazd Mongołów).

Henryk IV Probus

Henryk IV Probus (Prawy), książę wrocławski, kilkadziesiąt lat po śmierci Henryka Pobożnego, podjął próbę zjednoczenia kraju przy wsparciu Przemyślidów. Udało mu się zjednoczyć część Śląska i zdobył Kraków. Rozpoczął starania o koronację. Prawdopodobnie został zamordowany w 1290 r. Umierając, zdołał zapisać w testamencie Kraków Przemysłowi II.

Przemysł II - książę Wielkopolski

Przemysł II

Podjął trzy próby zdobycia władzy. Z planu zjednoczenia kraju, udało mu się połączyć tylko Wielkopolskę z Pomorzem Gdańskim.
W 1282 r. w Kępnie zawarł układ o przeżyciu z księciem pomorskim, Mszczujem II Pomorskim. Ten typ układów często zawierano w średniowieczu. Polegał na tym, że jeżeli Mszczuj przeżyje Przemysła II, to przyłączy Wielkopolskę do Pomorza i na odwrót.
Mimo że Kraków miał zapisany w testamencie, nie przyłączył go, a było na niego dużo chętnych (Władysław Łokietek i Wacław II).

Jakub Świnka

Udało mu się koronować w 1295 r. w Gnieźnie. Ogromną rolę odegrał w tym ówczesny arcybiskup gnieźnieński, Jakub Świnka (bardzo pozytywna postać, z wysokim poziomem świadomości narodowej, co było bardzo rzadkie w średniowieczu).
Przemysł II został zamordowany w 1296 r. przez Brandenburczyków (lub zabójców nasłanych przez nich), bo chcieli dostać Pomorze Gdańskie.

ROZBICIE DZIELNICOWE W POLSCE

Władysław Wygnaniec: Śląsk
Bolesław Kędzierzawy: Mazowsze
Mieszko Stary: zachodnia Wielkopolska
Henryk Sandomierski: ziemia z dzielnicy senioralnej
Kazimierz Sprawiedliwy: pogrobowiec
Dzielnica Senioralna: Małopolska z Krakowem, wschodnia Wielkopolska, Pomorze Gdańskie

Początki rozbicia dzielnicowego

Władysław Wygnaniec

Bolesław Krzywousty umarł, jego synowie objęli dzielnice i przez kilka lat był spokój.
Kłótnie wynikały stąd, że Władysław Wygnaniec chciał zjednoczyć kraj, ponieważ był najstarszy. Miał miejsce bunt juniorów przeciwko Władysławowi Wygnańcowi. Było im łatwo się zjednoczyć przeciwko niemu, ponieważ był ich przyrodnim bratem. Władysław Wygnaniec został wygnany z kraju w 1146 r. Uciekł do Niemiec.

Bolesław Kędzierzawy

Władzę w kraju przejął Bolesław Kędzierzawy. Niemcy uznali, że mają świetny pretekst do interwencji. Cesarz niemiecki, Fryderyk I Barbarossa najechał na Polskę w 1157 r. Wojska niemieckie doszły do Poznania, gdzie cesarz niemiecki spotkał się z Bolesławem Kędzierzawym. Bolesław Kędzierzawy zgodził się na złożenie hołdu lennego za uznanie przez Fryderyka I Barbarossę pełnienia władzy przez Bolesława Kędzierzawego. Polska spadła do roli lennika Niemiec. Dodatkowo musieli płacić trybut. Władysław Wygnaniec uzyskał w ten sposób gwarancję, że jego synowie nadal będą rządzić Śląskiem.

Mieszko Stary

Po śmierci Bolesława Kędzierzawego władzę przejął Mieszko Stary, który też próbował zjednoczyć kraj. Fatalnie przysłużył się polskiej gospodarce. Uważał, że wciąż było za mało pieniędzy. Do złota dodawali miedzi, a do srebra cynę (nagminne psucie monety).

Kazimierz Sprawiedliwy

Po kilku latach nieudolnej władzy, Mieszko Stary został usunięty z tronu na rzecz Kazimierza Sprawiedliwego. Henryk Sandomierski zmarł wcześniej.
W 1180 r. miał miejsce zjazd w Łęczycy, gdzie Kazimierz Sprawiedliwy uzyskał prawo do tronu w zamian za konkretne przywileje dla Kościoła (złamanie zasady senioratu).
Przydomek "Sprawiedliwy" nadali mu duchowni za przywileje:
- zwolnienie z podatków
- własne sądownictwo.
Dzięki nim, duchowni wyodrębnili się jako pierwszy stan społeczny.

Stan społeczny - grupa ludzi, którzy mają taką samą pozycję prawną. Każdy stan miał prawa i przywileje.

Leszek Biały

Po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego władzę objął jego syn, Leszek Biały. Żyjący jeszcze wtedy Mieszko Stary walczył z Leszkiem Białym o władzę. Leszek Biały wygrał, niedługo potem Mieszko Stary umarł.

Na początku XIII w. doszło do bardzo dużego rozbicia kraju.

Henryk Brodaty

Leszek Biały, jako princeps, postanowił zwołać najważniejszych książąt na zjazd w 1227 r. w miejscowości Gąsawa (niedaleko Biskupina), aby się pogodzili. Na zjeździe doszło do morderstwa. Wściekli Piaści nie chcieli Leszka Białego jako princepsa. Wtargnęli do łaźni, gdzie był Leszek Biały i Henryk Brodaty. Leszek Biały chciał uciec na koniu, ale nie udało mu się. Henryk Brodaty został ranny.
Oznacza to koniec pryncypatu.
Odtąd każdy robił to, co chciał, aby się nawzajem zwalczać. W XIII w. Polska pogrążyła się w konflikt wewnętrzny. Ratowało nas to, że sąsiedzi też mieli problemy z rozbiciem w swoich krajach.

Skutki rozbicia dzielnicowego
a) wyodrębnienie pierwszego stanu społecznego (duchowieństwa), do wyodrębnienia dochodziło też mieszczaństwo (lokacje miast)
b) lokacje miast i osadnictwo na prawie polskim i niemieckim
c) utrudnienia w handlu i jego upadek
d) upadek gospodarki przez najazdy łupieżcze
e) od Polski odłączyły się:
- Ziemia Lubuska (północno-zachodnia Wielkopolska); w połowie XIII w. została sprzedana przez Bolesława Rogatkę do Marchii Brandenburskiej (wyjątkowo agresywnemu sąsiadowi) 
- Pomorze Zachodnie, które przeszło pod władanie Marchii Brandenburskiej (straciliśmy zwierzchność, lenno aż do końca II wojny światowej)
- Ziemia Chełmińska została nadana Krzyżakom. Kończą się wyprawy krzyżowe, po wygnaniu ich z Węgier przez króla Andrzeja, Konrad Mazowiecki pozwolił im osiedlić się na tej ziemi w 1226 r. Krzyżacy mieli pomóc w walce z pogańskimi Prusami. Ziemia nadana im była w lenno. Ci sfałszowali dokument i rościli sobie prawa do własności tej Ziemi. Stamtąd zaczęli chrystianizować Prusów, aż do końca XIII w. wymordowano ich wszystkich. Krzyżacy zaczęli budować własne państwo zarządzane przez Wielkiego Mistrza, który był wybierany dożywotnio.
Kraj był podzielony na tzw. komturie (okręgi administracyjne) na czele z komturem.
Budowali nowoczesne zamki z cegieł.
Nie wszyscy członkowie Zakonu mieli taką samą pozycję:
  -> kapłani
  -> największa część - rycerze, pochodzący z rodzin szlacheckich
  -> bracia służebni (posługi).
Rycerzy obowiązywały te same zasady, co kapłanów:
  -> ślub ubóstwa
  -> ślub czystości
  -> ślub posłuszeństwa.
Ale ich nie przestrzegali.

MONGOŁOWIE (TURCY)

Mongolia to państwo pomiędzy Rosją a Chinami. W średniowieczu zamieszkiwali te terenu oraz Mandżurię i tereny syberyjskie.

Mongolia w 1206 r.

O mieszkańcach Mongolii nie wiadomo dużo. Ich tryb życia dużo się nie zmienił. Prowadzili życie koczownicze (lub półkoczownicze), hodowali bydło i konie.
Wszystkie konflikty między tamtymi plemionami zapoczątkowały własności prywatne. Pojawiły się również podziały klasowe. Plemiona, które żyły w miarę harmonijnie, zaczęły ze sobą walczyć. W XIII w. pojawił się lud, który chciał narzucić swoją wolę. Temudżyn (później Czyngis-chan, Wielki Chan) około 1206 r. narzucił swoją zwierzchność innym plemionom.

Źródło powodzenia Mongołów

Koń mongolski

Była to bardzo silna, zdyscyplinowana armia konna. Konie różniły się od europejskich:
- były mniejsze
- bardzo wytrzymałe
- mogły jeść wszystko
- bardzo odporne na niskie temperatury.
Poczta konna była świetnie zorganizowana.
Była to armia lekka, ale strasznie okrutna, siali postrach. Byli bardzo liczni. Armia podzielona była na system dziesiętny, setny, tysięczny. Kary za przewinienia były okrutne (zazwyczaj śmierć), dlatego oddziały były zdyscyplinowane.
Mieli bardzo dobrych, skutecznych, precyzyjnych łuczników. Potrafili wystrzelać strzały w galopie. Łuki wygięte były w drugą stronę.
Każdą wyprawę poprzedzali szczegółowym zwiadem. Mieli zapoznać się, na jakim terenie będą walczyć. Zdobywali informację o stosunkach z sąsiednimi władcami.
W Europie był zwyczaj, że dowódca walczył z rycerzami. U nich dowódca kierował walką z oddalenia, ponieważ:
- gdyby zginął, nie miałby kto zarządzać oddziałem
- miał lepszy pogląd na to, co się działo.
Na podbitym terenie władcą pozostawał ten, kto rządził tam wcześniej. Władca musiał otrzymać tzw. jarłyk (pisemną zgodę na sprawowanie władzy od Czyngis chana). Lud podbity musiał dostarczyć daninę i żołnierzy. Wywiązywano się z tych zobowiązań. Na terenach podbitych nie narzucali języka, zwyczajów czy religii.
Zmorą okupacji mongolskiej było to, że bardzo często uprowadzali tzw. jasyr (uprowadzali niewolników, brańców - wzięci do niewoli żołnierze, kobiety, dzieci).

Potrafili zaadoptować nowinki techniczne, głównie od Chińczyków (np. gazy bojowe, broń chemiczna, prawdopodobnie stężony chlor, machiny oblężnicze, proch).

Temudżyn

Podboje Czyngis chana w latach 1206-1227
Udało mu się podbić teren dzisiejszych Chin (przejściowo zajął Pekin), Iranu, Afganistanu i Buchary.
Rozpoczął, z powodzeniem, najazdy na Ruś po poruszeniu przez książąt ruskich klęski nad rzeką Kółką w 1223 r.
Kolejne najazdy zaczęły się dopiero po śmierci Czyngis chana.

Najazdy Mongołów na Polskę
Polska była wtedy w trudnym położeniu (środek rozbicia dzielnicowego).
Tatarzy nie byli zainteresowani stałym podbojem Polski, wszystkie najazdy miały charakter często łupieżczy.

Henryk Pobożny

Największy i pierwszy najazd miał miejsce w 1241 r. i miał charakter pomocniczy. Tatarzy nie chcieli, aby Polska pomogła Węgrom, na które najechali, zaatakowali z dwóch stron. Wojska tatarskie spotkały się na Śląsku. Do bitwy doszło pod murami Legnicy. Rycerstwem polskim dowodził Henryk Pobożny. Polska przegrała bitwę, a głowę Henryka Pobożnego odcięto i nadziano na dzidę. Możliwe, że Tatarzy użyli wtedy gazów bojowych.
Potem jeszcze dwukrotnie najechali na Polskę w XIII w. Czasem z pomocą książąt ruskich, aby złupić i uprowadzić jasyr.

Tamerlan

Ostatnim władcą mongolskim, który próbował powiększyć Imperium był Tamerlan (Timur). Na przełomie XIV/XV w. podbił Basen Morza Czarnego i Kaspijskiego. Zmarł w 1405 r. Nastąpiły walki o tron i zmierzch Imperium.

WALKA O WŁADZĘ NAD CHRZEŚCIJAŃSKĄ EUROPĄ W XI-XIII WIEKU

Przyczyny kryzysu Kościoła
- nikolaizm - nieprzestrzeganie celibatu
Wiąże się to z upadkiem moralnym. Chodziło o to, by księża nie mieli legalnego potomka, bo majątek kościelny uległby podziałowi. W XI w. konsekwentnie pilnowano celibatu, a księża nie dawali dobrego przykładu.

- symonia - sprzedaż stanowisk kościelnych

Feudał najstarszemu synowi dawał majątek, a młodszym kupował stanowisko, aby dać mu dobrą przyszłość.

- bardzo niski poziom wykształcenia duchownych - wielu księży nie spełniało kryteriów intelektualnych

- fiskalizm - pazerność Kościoła

Kościół, oprócz obowiązkowych danin, ściągał z wiernych opłaty doraźne. Nawet w klasztorze dla kobiet liczyły się wysokości dochodów. Kobieta z biednej rodziny musiała się przyzwyczaić, że zawsze będzie sprzątać. Natomiast dziewczyna z wysokim posagiem miała wyższą pozycję.

- nepotyzm - obstawianie stanowisk przez swoją rodzinę

Biskupi i arcybiskupi obstawiali swoje dzieci na wysokich stanowiskach.

- wybór papieży

Mikołaj II

Na jedno stanowisko wybierano kilku papieży. Każdy papież uważał, że jest tym najważniejszym. Dochodziło nawet do walk zbrojnych pomiędzy nimi (np. podawanie trucizny). Podczas wyboru papieży dochodziło do gorszących scen. Aby zapobiec nieprawościom, papież Mikołaj II wprowadził reformę: papieża wybiera się przez konklawe (wybór papieża na zgromadzeniu przez kardynałów).

- ukoronowaniem kryzysu jest schizma wschodnia (podział kościoła na rzymskokatolicki i prawosławny) w 1054 r. Jest to pierwsza tak trwała duża schizma Kościoła.

- ruch odnowy w Kościele

Księża wiedzieli, że jest to niezgodne z nauką Chrystusa. W XI w. powstaje ruch odnowy w Kościele, wychodzący z opactwa benedyktyńskiego w Cluny. Benedyktyni zbudowali wokół siebie sieć opactwa, które ich poparły. W ten sposób powstała kongregacja kluniacka. Benedyktyni najpierw zaczęli od siebie (np. więcej modłów). Ta surowa dyscyplina często prowadziła do wypaczeń (wprowadzenia skrajnej ascezy, np. głodzenia się, jedzenia tylko trawy, hodowania robaków na swoim ciele, biczowania się).  W ramach odnowy wprowadzono ograniczenie wojen prywatnych (Treuga Dei - Zakaz Boży): nie można prowadzić wojny od środy wieczorem do poniedziałku rano.

- ostateczny powód to walka o wpływy i panowanie nad chrześcijanami pomiędzy cesarstwem niemieckim a papiestwem.

Wszystkie czynniki kryzysu w Kościele były bardzo istotne.

Rywalizacja między papiestwem a cesarstwem niemieckim

Grzegorz VII i Henryk IV

W 1075 r. papież Grzegorz VII wydał Dictatus Papae (Dyktat papieski), czyli zbiór zasad określających kompetencje papieża i udowadniających jego prymat nad władzą świecką.

Króla Henryka IV bardzo rozwścieczył ten dokument.

Naprawdę chodziło o inwestyturę (nadawanie urzędów i związanego z nim lenna) oraz o posłuszeństwo.

Henryk IV ogłosił wybór papieża za nieważny, bo wybrany był przez lud rzymski a nie konklawe. Nadawał lenna biskupom.

Papież nałożył na króla ekskomunikat. W przypadku władcy, klątwa oznaczała zwolnienie poddanych z posłuszeństwa. Król musiał zrobić coś, co pozwoliłoby zdjąć klątwę. Udał się do Canossy (upokorzyć się). Był to Zamek w Toskanii, w którym przebywał papież na zaproszenie księżnej toskańskiej w 1077 r. Ostatecznie Grzegorza VII skłoniło to do zdjęcia klątwy z Henryka IV. Ten pokonał opozycjonistów i zaczął robić to, co robił wcześniej (m.in. ogłosił detronizację papieża). Grzegorz VII rzucił na niego drugą klątwę.

Ostatecznie triumf odniósł Henryk IV, który koronował się na cesarza. W Rzymie wybrano papieża, który pasował Henrykowi IV.

Kalikst II

W 1122 r. powstał konkordat wormacki (konkordat - umowa między państwem a Kościołem). Zawarty między Kalikstem II a Henrykiem V. Kanonicznie biskupów i opatów wybierał papież, ale lenno nadawał cesarz. Nie jest to ostateczny kompromis, bo później również walczyli papieże z cesarzami.

DWA WIEKI WYPRAW KRZYŻOWYCH

Wyprawy krzyżowe - zbrojne wyprawy, których celem było odbicie tzw. Ziemi Świętej z rąk Muzułmanów (Turków)

Urban II

Przyczyny krucjat
Ideowa przyczyna to idea wojny świętej. Poza tym jest dużo przyczyn materialnych.
Pojedyncze jednostki zabierały ziemie, a ludzie mieli dużo mniejsze środki produkcji. Ziemia Święta miała zapewnić latyfundia.
Kolejną przyczyną była chęć zdobycia władzy, gwarancja zbawienia.
Istotnym czynnikiem było to, że miasta włoskie dążyły do poszerzenia swoich szlaków handlowych.
Czynnik, który sprzyjał krucjatom, to rywalizacja papiestwa z cesarstwem niemieckim. Papież uważał, że wzmocnią swoją pozycję i wzbogacą się.
Hasło wyprawy krzyżowej dał papież Urban II na synodzie w Clermont w 1095 r. Wezwał rycerzy i chłopów. Obiecywał zbawienie i konkretne pożyczki materialne. Została wysłana grupa wysłanników do Francji, Niemiec, Północnej Hiszpanii, wzywająca ludzi do wzięcia udziału w wojnie.

Europa Wschodnia nie brała chętnie w tym udziału. Rekompensatą wypraw krzyżowych na Palestynę były krucjaty na bliższe tereny (np. na Niemcy).

Trasa przemarszu wyprawy ludowej

Przebieg krucjat:
a) wyprawa ludowa w 1096 r.
Nie jest to jeszcze krucjata. Zanim zebrała się krucjata rycerska, doszło do samorzutnej, spontanicznej walki ludowej. Rycerze potrzebowali więcej czasu na przygotowania. Chłopi, bez żadnego przemyślenia sprawy, wyruszyli na wyprawę pod dowództwem mistyka, pustelnika Piotra z Amiens. Po drodze przez Europę grabili, kradli, mordowali. Zostały nawet odnotowane pogromy (krwawe wystąpienia z mordami Żydów).

Przebieg trasy: Francja, południe Niemiec, w kierunku Bułgarii, wybrzeża Konstantynopola, Azji Mniejszej. Już wtedy armia rozproszyła się, a po dotarciu do Turcji - zostali wymordowani.
b) I wyprawa krzyżowa w latach 1097-1099

Podział Królestwa Jerozolimskiego

Gotfryd z Boullion

Jej szlak jest bardzo podobny do szlaku wyprawy ludowej. Przywódcą był Gotfryd z Bouillon. Była bardzo dobrze przygotowana. Uzbrojeni rycerze byli przygotowani do konfrontacji z Turkami, dlatego odniosła sukces. Na terenie Ziemi Świętej zostało utworzone Królestwo Jerozolimskie (istniejące w latach 1097-1291). Gotfryd z Bouillon został tam królem. Królestwo Jerozolimskie w szczątkowej formie przetrwało do końca krucjat, później zaczęły powstawać inne państewka zajmowane przez Krzyżaków:

- Hrabstwo Edessy (1097-1144 r.)
- Księstwo Antiochii (1098-1268 r.)
- Hrabstwo Trypolisu (1102-1288 r.)
- Królestwo Cypru (1192-1489 r.)
- Mała Armenia (1198-1375 r.).

Herb Templariuszy

Cały czas żyli w poczuciu zagrożenia. Wraz ze zdobyciem tych ziem, zaczęli napływać pielgrzymi do Betlejem, Jerozolimy, Nazaretu. Dlatego w Ziemi Świętej powstały trzy zakony rycerskie:
- Templariusze - zakon złożony głównie z Francuzów
Po krucjatach odnaleźli się w działalności bankiersko-handlowej. Ogromnie się wzbogacili. Na początku XIV w. zakon został zlikwidowany, oskarżony o satanizm przez króla francuskiego i papieża.

- Krzyżacy (Zakon Szpitalny Domu Jerozolimskiego Najświętszej Marii Panny) - zakon złożony głównie z Niemców
Ich celem była opieką szpitalna nad pielgrzymami. Ich nazwa pochodzi od czarnego krzyża na białych płaszczach. Byli prawdziwym wrzodem dla Polski. Najpierw osiedlili się na Węgrzech, ale król kazał im się wynieść. Padła propozycja, aby w 1220 r. przyjechali do Prus, by ich chrystianizować. Zakon ten istnieje do dziś.




- Joannici - zakon złożony głównie z rycerstwa włoskiego, hiszpańskiego

Herb Joannitów

Mają na celu opiekę nad pielgrzymami. Istnieją do dziś. Znaleźli schronienie na Malcie, gdzie istnieją pod nazwą: Kawalerowie Maltańscy. Zbierają pieniądze i kupują sprzęt medyczny dla szpitali. Należą do nich ludzie ze szlachetnym pochodzeniem, wysokim wykształceniem, z elitarnych środowisk.

Specyfika zakonów:
- priorytet papież - składają przysięgę na wierność papieżowi
- składali śluby zakonne
- składali ślub zobowiązania do obrony Grobu Chrystusowego i Ziemi Świętej.

Wszystkie zakony rację bytu miały do końca krucjat,  które skończyły się w końcu XIII w. Żaden z zakonów nie został wtedy zlikwidowany.
c) II wyprawa krzyżowa w latach 1147-1149
d) III wyprawa krzyżowa w latach 1189-1192
e) IV wyprawa krzyżowa w latach 1202-1204
Była to krucjata, w której idea straciła swój pierwotny charakter. Zorganizowana przez Wenecję, która zapłaciła rycerzom krzyżowym, by ci po drodze zajęli Konstantynopol i przejęli Cesarstwo Bizantyjskie - największego konkurenta handlowego Wenecji. Papież miał w tym interes, bo tamci byli poganami. Wiązały się z tym większe dochody. Stworzyli tzw. Cesarstwo Łacińskie, które istniało do 1261 r.
f) krucjata dzieci niemieckich w 1212 r.
Twierdzili, że skoro rycerze nie są w stanie poradzić sobie z Turkami, to dadzą radę dzieci, które dostarczono do Marsylii, wsadzono na statki i skierowano na wschód. Dwa statki zatonęły po drodze. Zanim reszta dotarła do Palestyny, to większość dzieci już zmarła. Pozostałe dzieci Turcy sprzedali jako niewolniki.
g) krucjata dzieci francuskich w 1212 r.
h) V wyprawa krzyżowa w latach 1217-1221
i) VI wyprawa krzyżowa w latach 1248-1264
j) VII wyprawa krzyżowa w 1270 r.

Ludwik IX Śmiały

Dowodzona przez króla francuskiego Ludwika IX Śmiałego. Bronili Twierdzę w Akka, która upadła w 1291 r.

Był to koniec wypraw krzyżowych.

Konsekwencje/skutki wypraw krzyżowych
- śmierć całej masy ludzi
- straty materialne
- wzrost nienawiści w stosunku do Żydów
- od czasu krucjat pojawiło się zjawisko izolowania Żydów poprzez tworzenie dla nich dzielnic zamkniętych (getta)
- wzrost znaczenia, prestiżu i zamożności papiestwa
- rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej (do tej pory dominowała tzw. wymiana barterowa) i obrotu pieniędzmi (powstanie banków obsługujących kupców; nazwa pochodzi od banco - ława)
- zjawisko synkretyzmu kulturowego - przejęcie kultury wschodniej przez kulturę rycerską
- krucjaty organizowane w Europie (np. Prusowie, Wieleci byli poganami)
- tzw. recongwista w Hiszpanii przeciwko Arabom. Zapoczątkowana w XI w. Arabowie w ciągu następnych 300 lat byli spychani na południe. Ostatnią twierdzą arabską, która się poddała, była Twierdza Grenada w 1492 r.

PANOWANIE WŁADYSŁAWA HERMANA I BOLESŁAWA KRZYWOUSTEGO

Władysław Herman to brat Bolesława Śmiałego. Są to dwa całkowite przeciwieństwa. Jego panowanie to prawdziwa klęska dla Polski.

Judyta

Władysław Herman

Polska pod rządami Władysława Hermana (1079-1102 r.)
Zaprzepaścił wszystko to, co zawdzięczamy Bolesławowi Śmiałemu.
Jego pierwsze małżeństwo zostało zawarte w obrządku słowiańskim. Kiedy został władcą, musiał ją odprawić. Miał z nią syna, Zbigniewa. Był on bękartem.
Zawarł związek z czeską księżniczką, Judytą. Z nią miał syna, Bolesława Krzywoustego.
Po jej śmierci zawarł związek z krewną cesarza niemieckiego, Judytą Marią. Przysporzyła mu dużo problemów, bo znana była z lekkiego prowadzenia się (m.in. wdała się w romans z palatynem Sieciechem - wojewodą krakowskim, który rządził krajem wraz ze swoją kochanką i dopuścił się wybijania monet ze swoim wizerunkiem).
Zrezygnował z koronacji i deklarował podległość Niemcom. Wstąpił do obozu antygregoriańskiego (popierającego Henryka IV).

Konflikt między Zbigniewem a Bolesławem Krzywoustym narastał już za panowania Władysława Hermana, który pod koniec swego życia podzielił Polskę.

Po jego śmierci Mazowsze przeszło w ręce Zbigniewa, bo chciano podzielić kraj na pół. Władysław Herman w Płocku pozostał mniej więcej od 1097 r.

Rywalizacja między braćmi

Zbigniew

Od początku się między nimi nie układało. Większą wojowniczość przejawiał Bolesław Krzywousty, o czym świadczy wygnanie Zbigniewa w 1106-1107 r. Zbigniew udał się po pomoc do cesarza niemieckiego, Henryka V, który zyskał w ten sposób pretekst do przybycia do polski w 1109 r. (bitwa pod Głogowem). Niemiecka przewaga była dość spora. Polacy bronili się w grodach, przez co wojna się przeciągała. Henryk V zaproponował trybut Bogusławowi Krzywoustemu, który zareagował pogardliwie. Kiedy ostatecznie doszło do bitwy w Psim Polu w 1109 r. Henryk V przegrał i wycofał się z Polski. Po bitwie pisano, że "psy rozjuczyły trupy".
Bolesław Krzywousty zaprosił Zbigniewa, mówiąc, że "chce się z nim pogodzić". Naprawdę chciał go oślepić. Zbigniew zmarł, a hałaśliwie czynienia pokuta przez Bolesława Krzywoustego przyczyniła się do tego, że nie został wygnany z kraju za bratobójstwo.

Podbój Pomorza
Ludzie mieli sentymenty pogańskie. Misje chrystianizacyjne przynosiły słabe efekty, miały wypędzić złe pogańskie duchy zamieszkujące Bałtyk, ale była to długa droga.
Pomorze, z punktu gospodarczego, było dla Polski bardzo istotne.
Największym osiągnięciem Bolesława Krzywoustego było przyłączenie Pomorza do Polski w dwóch etapach:
- dołączenie Pomorza Gdańskiego w 1116 r. - zostało po prostu włączone do Polski
- dużo trudniej było z Pomorzem Zachodnim, które ostatecznie przyłączone zostało jako lenno w 1121-1122 r.

Testament Bolesława Krzywoustego

Bolesław Krzywousty

Panowanie Bolesława Krzywoustego wieńczy testament, który spisał, by uniknąć walk swoich synów.
Ziemią obdarzył:
- Władysław Wygnaniec (przyrodni brat dla reszty): Śląsk
- Bolesław Kędzierzawy: Mazowsze
- Mieszko Stary: Zachodnia Wielkopolska z Poznaniem
- Henryk Sandomierski: Sandomierz
- Kazimierz Sprawiedliwy (pogrobowiec): brak
- Salomea (żona Bolesława Krzywoustego): oprawia wdowia.
Zadbał o to, by pomimo podziału, ziemie tworzyły jedność:
- zasada senioratu - władzę zwierzchnią sprawuje najstarszy z rodu
- zasada pryncypatu - senior ma większe prawa niż pozostali członkowie rodu:
  -> obstawianie najwyższych urzędów
  -> polityka zagraniczna
  -> bicie monety
  -> prawo zwierzchności nad kluczowymi organami swoich rodaków.
Aby podbudować swoją władzę, każdy senior dostawał Dzielnicę Senioralną.
Dzielnica kraju przechodziła na najstarszego syna danego władcy, a Dzielnica Senioralna - na najstarszego z rodu. W praktyce funkcjonowało to gorzej.
Testament Bolesława Krzywoustego zapoczątkował rozbicie dzielnicowe.

PANOWANIE KAZIMIERZA ODNOWICIELA I BOLESŁAWA ŚMIAŁEGO

Odbudowa państwa za panowania Kazimierza Odnowiciela - zjednoczenie kraju

Kazimierz Odnowiciel

Najpierw udało mu się przyłączyć Mazowsze w 1047 r., a potem Śląsk w 1050 r. (pod warunkiem, że będzie płacił za niego trybut Czechom). W 1054 r. układ trybutarny został potwierdzony przez cesarza.
W tym czasie Polska posiadała: Mazowsze, Wielkopolskę, Śląsk i Małopolskę.
Kazimierzowi Odnowicielowi nie udało się utrzymać w pełni niezależności państwa polskiego. Musiał złożyć hołd cesarzowi niemieckiemu.
Kazimierz Odnowiciel odbudował całą strukturę państwa i organizację kościelną.
Przeniósł stolicę do Krakowa (był nią do XVI w.), wprowadził w Polsce system lenny, zrezygnował z drużyny i wprowadził służbę wojskową.

Wzrost międzynarodowego znaczenia Polski za Bolesława Śmiałego (1058-1079 r.)

Bolesław Śmiały

Był władcą bardzo wybitnym i charyzmatycznym, z wizją utworzenia z Polski państwa dominującego w Europie Środkowo-Wschodniej.
Bolesław Śmiały regularnie, ku wściekłości władców sąsiednich, ingerował w sprawy wewnętrzne Rusi, Czech i Węgier.
Świadczył, że nie będzie płacić trybutu za Śląsk, mimo nacisków ze strony Niemiec. Zademonstrował niezależność wobec Niemiec, co było najważniejsze.
Na Rusi Kijowskiej osadził na tronie księcia Izasława, który był całkowicie od niego zależny. Wymagał od niego posłuszeństwa różnymi metodami (np. wchodził po jego plecach ba konia).
Na Węgrzech wplątał się w walki dynastyczne.

Rozpętał się konflikt o inwestyturę między Grzegorzem VII a Henrykiem IV.

Grzegorz VII i Henryk IV

Henryk IV doprowadził do wygnania Grzegorza VII i wybranie nowego papieża. Europa podzieliła się na dwa obozy:
- obóz antygregoriański (Henryk IV)
- obóz gregoriański (Grzegorz VII).
Bolesław Śmiały stanął po stronie papieża. Miał z tego pewne korzyści, np.:
- została odnowiona metropolia gnieźnieńska
- stworzone nowe biskupstwo dla Mazowszan w Płocku
- zgoda na koronację.

W 1076 r. nastąpiła koronacja Bolesława Śmiałego na króla w Gnieźnie.

Zatarg króla z biskupem Stanisławem
Król skazał biskupa na śmierć, bo uznał go za zdrajcę. Został zabity na polecenie lub osobiście przez króla w napływie wściekłości (został poćwiartowany). Opozycja przeciwko rządom Bolesława wzrosła i musiał uciec z kraju na Węgry w 1079 r. i tam w 1081 r. zmarł.
Jego syn, Mieszko, został sprowadzony do Polski przez Władysława Hermana i został otruty.

PANOWANIE MIESZKA II

Mieszko II

Mieszko II był młodszym synem Bolesława Chrobrego, który z pełnym rozmysłem pominął starszego syna (potem sprawił Polsce i Mieszkowi II problemy). Był pierwszym wykształconym królem - znał łacinę, grekę. Nie miał dobrej opinii jako  władca, dlatego że był uważany za władcę gnuśnego. Nie miał umiejętności i polotu ojca.
Zachowała się rycina, na której Mieszko II otrzymuje z podarku księgę. Jest pierwszym władcą, którego wizerunek znamy.
Kiedy przejął władzę w 1025 r., od razu się koronował i próbował kontynuować politykę ojca, ale bez większych sukcesów.

Przyczyny kryzysu państwa polskiego, który zaczął się od początku rządów Mieszka I
- za szybkim powiększeniem terytorium Polski, nie szedł rozwój administracji, która była zbyt słaba, aby kontrolować nowo przyłączone ziemie, które nie czuły żadnego związku z Polską
- ponowne odłączenie się Pomorza
- odpadnięcie Muraw i Słowacji
- poszczególni możnowładcy dążyli do oduzależnienia od władzy centralnej
- narastająca niechęć do Kościoła m.in. przez względy finansowe
- apogeum kryzysu był najazd na Polskę z dwóch stron:
  -> zachód: Niemcy (Konrad II) zajęły Łużyce i Milskvo
  -> wschód: Ruś (Jarosław Mądry) zajęła Grody Czerwieńskie
- kryzys władzy.
Kryzy wewnętrzny związany był z ambicjami i pretensjami starszego brata Mieszka II, Bezpryma.

Bezprym

Zawiązał się spisek przeciwko władcy, który doprowadził do usunięcia go z tronu i ucieczki do Czech. Bezprym zasiadł na tronie. Aby uzyskać akceptację cesarza niemieckiego, odesłał insygnia królewskie do Niemiec, jednocześnie zrzekając się godności królewskiej . Wysłał z nimi żonę Mieszka II, Rychezę.
Bezprym rządził krótko i okrutnie. Został zamordowany. Mieszko II wrócił do Polski w 1032 r. Zmarł w 1034 r. Po jego śmierci z kraju został wygnany syn, Kazimierz, i żona Mieszka II, która niedawno wróciła z Niemiec.

Kryzys państwa wczesnopiastowskiego
Gall Anonim nie odnotował żadnego władcy w okresie 1034-1039, ale w Kronice Wielkopolskiej napisane jest, że od 1034 r. panował Bolesław Zapomniany.
Kraj w tym czasie rozpadł się na dzielnice, uniezależniają się poszczególne części, gdzie władzę przejmują możnowładcy. Mazowsze oddzieliło się na najdłuższy czas, rządził nim cześnik Mieszka II, Macław (Miecław).
Drugim czynnikiem było powstanie ludowe (antyfeudalne, antychrześcijańskie). Zaczęło się w Wielkopolsce przeciwko Kościołowi. Ludzie byli przywiązani do dawnych wierzeń, nie podobały im się duże obciążenia finansowe, ograniczenia, zakazy, posty. Chrześcijaństwo było dobre dla elit, ale nie dla ludu.
Mordowano księży, rozbijano, niszczono Kościoły - odbudowywanie kultów pogańskich.
Trzecim przejawem był najazd księcia czeskiego, Brzetysława (1038-1039 r.) na Wielkopolskę (Gniezno). Bardzo zniszczył miasto, skradł szczątki świętego Wojciecha, złoty krzyż i całe wyposażenie Katedry gnieźnieńskiej. Zniszczył Ostrów Lednicki. Wycofując się, uprowadził ludność z Wielkopolski i przyłączył do Czech Śląsk.
Niemcom i Rusinom nie bardzo zależało na upadku Polski, bo nie chciały, aby Czechy stały się silniejsze.
Przy pomocy wojsk niemieckich, Henryka III, i ruskich, Jarosława Mądrego, powrócił do Polski syn Mieszka II, Kazimierz, w 1039 r.