POLSKA W CZASACH SASKICH

Jest to dynastia Wettinów, pochodząca z Saksonii.

August II Mocny

Wybranie Augusta II Mocnego oznaczało unię personalną z Saksonią, byli elektorami Rzeszy (mogli wybierać cesarza). Dla władców Saksonii zostanie królem Polski było dużym awansem. August II Mocny panował w Polsce w latach 1697-1733.
Saksonia była krajem świetnie prosperującym dzięki rozwojowi handlu (targi, jarmarki) i produkcji porcelany.
August II Mocny był pewny, że może wytworzyć złoto, trzymał alchemika w wierzy. Wynalazł metodę tworzenia cienkiej porcelany, która wcześniej znana była tylko Chińczykom. Zacofana gospodarka Polski mogła się dużo nauczyć od Saksonii (np. nowoczesny system urzędowy, armia), gdyby tylko królowie sascy byli nastawieni na rozwój Polski, a nie tylko na wykorzystanie jej.

Ingerencja państw ościennych w sprawy wewnętrzne Polski
Interwencje były już w czasie wojny północnej (np. gdy Polska zawiązywała konfederacje).
  

          Stanisław Leszczyński                       a                     August II Mocny

         (popierała go Szwecja)                                            (popierała go Rosja)

Po wojnie północnej, sąsiedzi zaczęli zawierać ze sobą antypolskich porozumienia, podpisywali dokumenty w:
- 1720 r.: Poczdam, Rosja, Prusy
Dotyczyły utrzymania w Polsce dotychczasowego ustroju, aby kra był jak najsłabszy. Ustrój ten prowadził do klęski.
- 1732 r.: układ Trzech Czarnych Orłów: Rosja, Prusy, Austria
Zawarty w obliczu choroby Augusta II Mocnego. Chcieli wybrać kandydata, który będzie gwarancją utrzymania w Polsce dotychczasowego ustroju i będzie się potulnie zgadzać na ingerencje.
August II Mocny umiera.

August III Sas

Rządy Augusta III Sasa w latach 1733-1763
Miały miejsce wojny sukcesyjne o obsadzenie na tronie pożądanego kandydata.
Mniej przekupiona szlachta wybrała na elekcji Stanisława Leszczyńskiego, bo głośno mówił o przeprowadzaniu reform w Polsce. Był teściem króla Francji, Ludwika XV. Znaczył coś w kraju. Miał poparcie Francji, ale często teoretyczne. Zrzekł się korony Polski, dostał Lotaryngię od Ludwika XV. Dość dobrze rządził w niej do końca długiego życia.
Przekupiona szlachta, za Rosją, wybrała Augusta III Sasa. Był pozbawiony inicjatywy. Tylko jadł i modlił się. Był marionetką sąsiadów Polski. 

Wojska rosyjskie weszły do Polski. Francja nie zaangażowała wojska.
Przez 30 lat panowania Augusta III Sasa:
- nie odbył się żaden Sejm, bo wszystkie były zrywane przed wybraniem marszałka
- nie przeprowadzono żadnych reform politycznych i gospodarczych
- nastąpił upadek szkolnictwa, oświaty, bo nie było osób doświadczonych, które mogłyby ją reformować
- Polska pogłębiła się w zabobonie (procesy o czary).

POWSTANIE STANÓW ZJEDNOCZONYCH AMERYKI

Przyczyny

Północnoamerykański Indianin

Pierwsi osadnicy pojawili się w XVII w. z Holandii, Anglii, Irlandii, Niemiec i Skandynawii.
Na tych terenach mieszkali Indianie. Bardzo różnili się od Indian z Ameryki Południowej. Byli bardzo wojowniczy, nie chcieli się asymilować. Europejczycy wypychali Indian coraz bardziej na zachód. W XIX w. podjęli próbę wymordowania Indian. Swoje okrucieństwo uzasadniali okrucieństwem Indian. Resztki Indian zamknięto w rezerwatach.
Indianie żyli dzięki bizonom, których Biali wybijali.
Do Ameryki sprowadzono Murzynów, aby ciężko pracowali na plantacjach. Biali nie zamierzali pracować na plantacjach. Pracownikom trzeba było płacić, a Murzyni byli niewolnikami.
Południe miało charakter rolniczy (np. Georgia, Kalifornia, Wirginia) - tania produkcja bawełny dzięki rolnictwu. Północ była bardziej zaopatrzona w zakłady metalurgiczne, przemysł spirytusowy, a gospodarstwa farmerskie nie miały niewolników.
Zaczęło się krystalizować poczucie odrębności wśród kolonistów. Anglia:
- nakładała bardzo wysokie cła na towary sprowadzone do Ameryki
- miała monopol (np. na herbatę)
- koloniści nie mogli uczestniczyć w stanowieniu praw w Parlamencie angielskim
- narzucała prawa, łącznie z podatkami
- narzuciła opłatę stemplową
- nie chciała, aby koloniści byli samowystarczalni, traktowała ich jak rynek zbytu
- koloniści musieli utrzymywać wojsko brytyjskie
- niektóre towary koloniści mogli sprzedawać tylko do Anglii, a niektóre mogły być wywożone na statkach angielskich.
W 1773 r. koloniści przebrani za Indian wyrzucili cały transport herbaty do wody (bostońskie picie herbaty). Anglicy zablokowali port w Bostonie.
W 1774 r. kongres w Filadelfii podjął decyzję o wojnie.

Thomas Jefferson

Wojna o niepodległość
Dnia 4.07.1776 r. została wydana Deklaracja Niepodległości napisana przez Thomasa Jeffersona. Zapewniała:
- niepodległość 13 kolonii
- powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki o ustroju republikańsko-demokratycznym.
 

 Wojna rozegrała się między:

     koloniści, Francuzi, ochotnicy (w oświeceniu              a                              wojska angielskie

     zaczęła się tendencja do wchodzenia w

     konflikty z ideowych pobudek), np.

     Kościuszko, Pułaski, La Fayette

George Washington

Armia amerykańska dowodzona przez Jerzego Waszyngtona początkowo ponosiła klęski. Anglia miała armię regularną, wyszkoloną, a Ameryka - partyzantkę.
Kiedy Amerykanie kupili broń i wyszkolili się, zauważyli plusy:
- walka na swoim terenie
- pomoc ludności.
Bitwy przesądzone o wygranej Amerykanów:
- bitwa pod Saratogą w 1777 r. (brał w niej udział Tadeusz Kościuszko, który dosłużył się stopnia generała, uznawany za pomysłodawcę Akademii Wojskowej w Stanach - ufortyfikował West Point)
- bitwa pod Savannah w 1779 r. (zginął w niej Kazimierz Pułaski)
- bitwa pod Yorktown w 1781 r. (rozstrzygająca zwycięstwo Amerykanów).
Pokój podpisano w Wersalu w 1783 r.

Konstytucja Stanów Zjednoczonych

Benjamin Franklin

Alexander Hamilton

Napisali ją w 1787 r. tzw. "Ojcowie - założyciele":
- Benjamin Franklin
- Thomas Jefferson
- George Washington
- Alexander Hamilton.
Prezydent USA:

- był wybierany na cztery lata wraz z wiceprezydentem

- ma być naczelnym wodzem armii i floty
- zawieranie traktatów
- wybieranie ambasadorów, innych publicznych ministrów, konsulów, sędziów sądu najwyższego i innych urzędników za zgodą Senatu
- jest jednocześnie szefem rządu
- może sprawować maksymalnie dwie kadencje (ale są wyjątki)
- po jego śmierci obowiązki przejmuje wiceprezydent do końca kadencji
- wybierany przez elektorów, którzy wybierani są przez społeczeństwo
- posiada prawo weta w stosunku do ustaw Kongresu
- sprawuje politykę zagraniczną
- Kongres może go odwołać
- sprawujące władzę wykonawczą.
Kongres - Senat, izba reprezentantów, składa się na niego dwóch senatorów z każdego stanu.

W 1791 r., jako uzupełnienie Konstytucji, wprowadzono dziesięć poprawek - Karta Praw. Miała gwarantować wszystkie podstawowe prawa obywatelskie, gwarantuje prawo do posiadania broni.

USA jest państwem federacyjnym. Poszczególne stany mogą mieć swoje konstytucje, gubernatora, skarb, administracje, ale musi być to zgodne z prawem federalnym.

REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA W ANGLII

Rewolucja przemysłowa - przejście od produkcji manufakturalnej do produkcji zmechanizowanej. Rozpoczęła się w Anglii w XVIII w., gdzie dobrze rozwijała się gospodarka i były środki finansowe do przeprowadzenia zmian w przemyśle.

Rewolucja rozpocznie się przede wszystkim w przemyśle włókienniczym. Ponieważ produkowano rzeczy masowo, zwożono tanią bawełnę i wełnę.

James Watt

Przełomowym wynalazkiem była maszyna parowa wynaleziona przez Jamesa Watt w 1769 r. On ją tylko udoskonalił i przystosował do potrzeb przemysłu. Maszyna ta uniezależniła zakłady od wody (nie trzeba było budować już fabryk nad wodami). Pierwszy raz maszynę parową w przemyśle zastosowano w Londynie w chińskiej dzielnicy Socho.

Skutki rewolucji przemysłowej:
- migracja ludności wiejskiej do miast, bo są zatrudniani w fabrykach
- upadek manufaktur, bo fabryki produkują szybciej i taniej, a chłopi pracujący przy manufakturach przenoszą się do fabryk
- nie zbankrutowały tylko manufaktury, które sprzedawały ekskluzywny towar
- wzrastają szeregi klasy robotniczej - proletariat (największa grupa społeczna, która będzie się zmagać z burżuazją, której zwiększy się zamożność i będą dążyć do władzy)
- urbanizacja - rozwój miast (np. Liverpool, Manchester)
- do napędzania maszyny parowej przestał wystarczać węgiel drzewny. Oznaczało to zwiększenie wydobycia węgla kamiennego, który wyprze inne materiały. Anglia była potęgą do lat 80. XX w. w wydobywaniu węgla kamiennego, co okazało się nieopłacalne
- pieniądz jako towar - rozwój banku, giełdy, instytucji obracających pieniędzmi
- wzrost zaludnienia spowodowany zanikiem epidemii i klęski głodu
  -> ludzie uświadamiają sobie, że ważna jest higiena
  -> wynalezienie szczepionki (np. na ospę)
  -> klęski głodu zniknęły dzięki ziemniakom i kukurydzy z Ameryki Południowej
- postęp w rolnictwie - powstanie gospodarstw wielkoobszarowych, wprowadza się maszyny, nowe odmiany bydła itp., dzięki czemu ma większą wydajność

Adam Smith

- powstanie nowych ideologii: liberalizm, którego twórcą był Adam Smith; odmiany:
  -> liberalizm gospodarczy - państwo nie ingeruje w gospodarkę (może tylko dyskretnie kontrolować, ma pomagać, gdy upadek.grozi ważnej firmie)
  -> liberalizm polityczny - domagał się przestrzegania praw i wolności jednostki
- rozwój warstwy intelektualnej i wolnych zawodów (np. lekarze, inżynierowie, dziennikarze).

SĄSIEDZI POLSKI W XVII - XVIII WIEKU

Fryderyk I Hohenzollern

 Prusy (dynastia Hohenzollernów)
Prusy Książęce powstały po likwidacji Zakonu Krzyżackiego na Warmii i Mazurach w 1555 r. (po hołdzie pruskim). Ostatecznie były lennem Polski do 1657 r. (traktaty welawsko-bydgoskie). Rządziła tam dynastia Hohenzollernów.
Królestwo Pruskie powstało w 1701 r. Władcą został Fryderyk I Hohenzollern. Powstało z Brandenburgii i Prus Książęcych, rozdzielonych przez Pomorze Gdańskie za zgodą polskiego króla, Augusta II. Było to typowe państwo absolutne (np. rozbudowana policja, władca rządzi bez parlamentu, kontrola nad prowincjami). Nie było drugiego, tak brutalnego i bardzo zaborczego państwa. Mówiono, że "Prusy to nie państwo, które posiada armię, tylko armia podporządkowała sobie teren". Wszystko było podporządkowane podbojom. Armia była liczebna, wyposażona w nowinki techniczne i bardzo zdyscyplinowana. Przeniosło się to na tryb życia, np.:
- jako pierwsi wprowadzili obowiązek szkolny, niezależnie od stanu społecznego
- w szkołach panował pruski dryl, bo uczyli żołnierze po służbie
- byli wojskowi zostawali urzędnikami
- kultywowali gospodarkę merkantylną
- kultywowali cła zaporowe
- jako jedni z pierwszych wprowadzili zakaz tortur sądowych.
Królestwo Pruskie wprowadzało cechy oświeceniowe (absolutyzm oświecony), bo władcy byli lepiej wykształceni. Wyrazem absolutyzmu było również podporządkowanie Kościoła państwu.

Rosja (dynastia Romanowych)

Piotr I Wielki

 Była krajem bardzo zacofanym gospodarczo i politycznie. Przez wieki trwała w systemie opresyjnym (silna władza).
Lata 1689-1725 to budowa absolutyzmu pod rządami cara Piotra I Wielkiego. Jego podejście do poddanych było okrutne. Miał wizję Rosji jako kraju europejskiego. Wprowadziło to Rosję na tory proeuropejskie.
Piotr I Wielki młodość spędził w krajach wysoko rozwiniętych. Utrzymywał się z tego, co zarobił, a nie jako syn cara. Pracował bardzo ciężko fizycznie (np. w zakładach stolarskich, manufakturach, na statkach). Poznał gruntownie życie ludzi i kraje. Od czasu podróży po Europie myślał, że "Rosję trzeba zmienić, aby stała się bardziej postępowa, czystsza, cywilizowana". Kiedy został carem, idee te zaczął wprowadzać w życie od samej władzy do najmniejsze drobnostki (np. savoir vivre).
Reformy polityczne:
- car rządził sam, nie zwoływał Dumy (Parlamentu)
- podejmował decyzje i korzystał z rad powołanego Senatu Rządzącego (organ doradczy i administracyjny)
- car podporządkował Kościół prawosławny państwu (nikt wcześniej się na to nie odważył)
- podzielił kraj na gubernie
- sam mianował gubernatorów, którzy byli przed nim odpowiedzialni
- rozbudował aparat biurokratyczny.
Reformy armii:
- reorganizacja armii (np. unowocześnił ją w armaty, powstały wyższe uczelnie dla oficerów)
- szlachta zaciągnęła się jako prości żołnierze i dragoni
- ściągnął zagranicznych oficerów
- powiększył siły morskie
- wprowadził coroczny pobór rekrutów do wojska
- rozbudował armię liczebnie
- artyleria.
Reformy obyczajowo-kulturalne:
- nakaz golenia się
- nakaz noszenia krótkiego ubioru na modę francuską
- nakaz podróżowania poddanych, aby upodobnili się do innych ludzi
- ściągał cudzoziemców do swojego państwa
- wprowadzono kalendarz juliański, który obowiązywał do 1918 r.
- uproszczono alfabet
- wydawano pierwsze gazety
- organizacja pierwszych wypraw naukowo-badawczych (np. na Syberię)
- powstają pierwsze muzea i galerie.
Wprowadza gospodarkę merkantylną.
Reformy oświaty:
- przypisanie rzeczy, których poddani powinni się uczyć
- obowiązek szkolny dla chłopców z rodzin szlacheckich (jeżeli jej nie zda, nie może się ożenić)
- powstanie szkół wyższych, akademii nauk.

Pałac Zimowy

Piotr I Wielki nie cierpiał Moskwy, bo była ponura i brzydka. Postanowił wybudować nową stolicę. Na początku XVIII w. rozpoczął budowę miasta Sankt Petersburg na bardzo podmokłych gruntach. Miał tam Pałac Zimowy.
Piotr I Wielki był człowiekiem dziwnym: koszmarny, sadystyczny. Zmarł w wyniku zapalenia płuc ratując majtka przed śmiercią.
Politykę kontynuowała caryca Katarzyna II.

Austria (dynastia Habsburgów)
Jest to najlepszy przykład tzw. absolutyzmu oświeceniowego (pojęcie oznaczające formę absolutyzmu, którego cechą charakterystyczną była ogólna reforma przeprowadzona w duchu idei oświecenia). Najlepszy przykład absolutyzmu oświeceniowego był za panowania:

Maria Teresa

Józef II

- Marii Teresy w latach 1740-1780
- syna Marii Teresy, Józefa II w latach 1780-1790. Wprowadził józefinizm (tolerancja religijna, równe prawa dla Żydów, likwidacja zakonów i świat kościelnych).

Cechy absolutyzmu oświeceniowego:
- monarcha rządzi sam; władcy mówili, że "kierują sami, ale dla dobra społeczeństwa"
- monarcha posiada organ doradczy i administracyjny (w Austrii to Rada Stanu)
- rozbudowana administracja (biurokracja)
- rozwijano gospodarkę merkantylną
- jest to państwo policyjne
- wprowadzono obowiązek szkolny
- rozwój armii (reorganizacja i unowocześnienie)
- król stanowi prawo, ale stoi ponad nim
- zniesiono poddaństwo chłopów (idea oświecenia: naród to nie tylko szlachta i duchowieństwo, ale wszyscy)
- podporządkowano Kościół państwu i zmniejszono jego znaczenie.

ABSOLUTYZM WE FRANCJI

Cała Europa skłaniała się ku absolutyzmowi. Doprowadził on wszystkie te kraje do potęgi.
Król skupia w swoim ręku całą władzę. Wzorcowy absolutyzm narodził się we Francji w XVII w.

Francja pod rządami Ludwika XIII (1610-1643 r.)

Ludwik XIII

kardynał Richelieu

Władza nie bardzo go interesowała. Wolał polowania, bale. Miał świetnego pierwszego ministra, kardynała Armanda Richelieu, który praktycznie rządził Francją za zgodą króla. Był ministrem do 1642 r. To przede wszystkim on wprowadził Francję w absolutyzm:
- zorganizował bardzo sprawną administrację państwową - władzę centralną, w której rząd składał się z ministra odpowiedzialnego przed królem
- powołał intendentów, którzy zarządzali prowincjami - władza lokalna odpowiedzialna przed królem
- nie zwoływano Parlamentu (Stany Generalne) od 1614 r. do końca rewolucji francuskiej
- państwo ograniczało import, eksport, stawiali przede wszystkim na własną produkcję - gospodarka merkantylna
- rozwój floty i armii (początkowo Francuskiej Ekspansji Kolonialnej)

Juliusz Mazarini

 - hugenoci mieli za dużo przywilei, dlatego odebrał im armię i twierdzę (przywilej z Edyktu nantejskiego).
Po śmierci Armanda Richelieu, król powołał kolejnego ministra, Juliusza Mazarini (Włoch z pochodzenia).

Król umarł. Pozostawił syna, Ludwika XIV. Regentką została matka Ludwika XIV, ale rządził Juliusz Mazarini Kontynuował rządy Armanda Richelieu Udało mu się stłumić tzw. frondę (bunt mieszczan, potem arystokracji przed rządem absolutnym). Strzelali z procy na Pałac królewski. Rozlała się krew.

Rządy osobiste Ludwika XIV (1661-1715 r.)

Ludwik XIV

Juliusz Mazarini umarł. Ludwik XIV osiągnął pełnoletność. Nie powołał pierwszego ministra - rządził sam. Bardzo to lubił. Mówił: "Państwo to ja". Nazywano go królem słońca. Mówił, że "stworzy takie państwo, w którym słońce nigdy nie zachodzi" - kolonie. Bardzo negatywną cechą jego rządów było to, że wydawał wyroki tylko według swojego przekonania, a nawet kaprysu. Symbolem bezwzględnej władzy króla stała się Bastylia, gdzie byli wszyscy przeciwnicy absolutyzmu.

Jean Baptiste Colbert

Francja stała się państwem policyjnym. Nastąpiła dalsza reorganizacja armii. Ludwik XIV cały czas prowadził wojny zaborcze, co doprowadziło Francję do ruiny. Wprowadził w wojsku jednolite umundurowanie, szpitale polowe. Całkowicie odwołał Edykt nantejski. Było to błędem. Hugenoci wyjechali z Francji, a byli wartościową grupą społeczeństwa.
 Kontynuował politykę merkantylizmu z ministrem Jean Baptiste Colbertem. Odpowiadał za gospodarkę. Nieoficjalnie zajmował się nieślubnymi dziećmi Ludwika XIV (np. wyposażał je).

Zbudowanie Wersalu, który ma znaczenie nie tylko pięknej architektury
Miała być to siedziba króla, adekwatna do jego wielkości, symbol jego statusu. Ludwik XIV chciał zbudować rezydencję, której wszyscy Europejczycy będą mu zazdrościć.
Chciał zgromadzić w jednym miejscu i pilnować całą arystokrację. Aby ta nie buntowała się. Wszystkie ich fundusze zależały od króla.
Doprowadziło to do rozbudowania ceremoniału królewskiego. Każdy arystokrata miał swoje określone zadanie (np. małe i duże wstawanie, wypełnianie obowiązku małżeńskiego). Arystokraci nudzili się, knuli i tworzyli koterie nawzajem się zwalczając.
Wszystko służyło umysłowej degrengoladzie arystokracji. Robili się zdegenerowani. Następowało rozleniwienie się bogactwem. Nie mieli wykształcenia. Był to jeden z czynników prowadzących do rewolucji francuskiej. Arystokracja nie była w stanie prowadzić swojej roli.
Wersal nie był gotowy na przyjęcie takiej ilości ludzi (np był brak łazienek). Ludzie nie mogliby przejąć władzy króla.

Ludwik XV

Ludwik XIV umarł. Jego następcą był Ludwik XV. Prowadził absolutyzm swojego poprzednika, prowadząc Francję w kryzys gospodarczy.

WOJNA TRZYDZIESTOLETNIA

Wojna trzydziestoletnia to konflikt w latach 1618-1648 pomiędzy protestanckimi państwami Świętego Cesarstwa Rzymskiego (I Rzeszy) wspierającego przez inne państwa europejskie a katolicką dynastią Habsburgów.

Przyczyny wojny trzydziestoletniej:
- dążenia Habsburgów do wzmocnienia wpływów cesarza i opór książąt
- konflikty religijne w Czechach i Rzeszy
- spory narodowościowe w Czechach
- rywalizacja Habsburgów z pozostałymi monarchiami europejskimi.

Skutki wojny trzydziestoletniej:
- ogromne zniszczenia gospodarcze na terenach walk
- wielkie straty stron walczących i ludności cywilnej, której nie oszczędzała żadna z walczących stron
- kryzys gospodarczy - upadek rolnictwa, rzemiosła i handlu
- zastój w rozwoju kultury - zacofanie, intensyfikacja procesów o czary
- zapewnienie luteranom i kalwinistom wolności wyznania
- uznanie faktycznej niezależności książąt niemieckich, którzy cesarzowi podlegali, od tej pory, de iure. Podległość ta ograniczała się do niepodejmowania decyzji, które godziły w interes Rzeszy jako całości
- zatwierdzenie samodzielności Szwajcarii i Niderlandów
- Francja uzyskała Alzację, Metz, Toul, Verdun
- Szwecja uzyskała Wismar, biskupstwo bremeńskie bez Bremy, biskupstwo Werden i część Pomorza Zachodniego
- ugruntowanie rozbicia politycznego i terytorialnego Niemiec
- wzmocnienie pozycji Szwecji nad Bałtykiem
- Francja stała się głównym mocarstwem europejskim
- złamano europejską dominację Habsburgów.

REWOLUCJA BURŻUAZYJNA W ANGLII W XVII WIEKU

Geneza powstania rewolucji
Było nią dążenie burżuazji do władzy. Burżuazja była coraz zamożniejsza, ważniejsza i lepiej wykształcona w stosunku do szlachty.

W Anglii znaczną pozycję miał Parlament, dlatego rewolucja zacznie się od niego. Początku rewolucji można się doszukać w 1628 r., kiedy parlamentarzyści wydali petycję o prawach. Domagano się prawa do nakładania podatków tylko za zgodą Parlamentu (rozszerzenie jego kompetencji). Król tą petycję odrzucił. Rozwiązał ten Parlament i przez 10 lat rządził bez niego.

Karol I Stuart

Król, Karol I Stuart, zapatrzył się w Europę kontynentalną, gdzie panował absolutyzm (król robił to, co chciał). Próbował przenieść ten system rządzenia do Anglii. Dlatego nakładał wysokie podatki, nie było Parlamentu.
Anglikanie nie byli gotowi na przyjęcie absolutyzmu. Król musiał powołać Parlament:
- 1640 r. Parlament krótki
- później Parlament długi.
Po jego powołaniu popadł w konflikt z Parlamentem. W konsekwencji, w 1642 r. rozpoczyna się wojna domowa.  Król uciekł z Londynu w obawie przed buntującymi się zwolennikami Parlamentu.

Wojna domowa
król, duchowieństwo (kościół anglikański)       a                  zwolennicy Parlamentu nazywani

i szlachta stara (rodowa, od pokoleń)                                 okrągłogłowymi (wyróżniała się specjalną 

                                                                                         fryzurą - ścinali włosy na kształt garnka),

                                                                                         burżuazja, nowa szlachta (dorobkiewicze),

                                                                                         bogaci chłopi i rzemieślnicy

Olivier Cromwell

Karol I Stuart został złapany i wydany Parlamentowi. W 1649 r. został ścięty (mieczem albo toporem). Anglia stała się republiką. Nie wyszło im to na dobre.

Pojawił się krwawy dyktator, Olivier Cromwell, który stał na czele Parlamentu. Nienawidzili go Irlandczycy, bo zgładził ich i osiedlał swoich od 1653 r. Najpierw walczył po stronie Parlamentu, a później ograniczył ich władzę.
Szkocja i Irlandia zjednoczyła się z Anglią.
Kiedy zmarł, zaczęto prowadzić pertraktacje, by przywrócić monarchię.

Karol II Stuart

W 1660 r. na tronie zasiadł Karol II Stuart. Nastąpił powrót do monarchii parlamentarnej. Wprowadza pokój, amnestię, deklaruje tolerancję religijną. Warunkiem było zrzeknięcie się części władzy na rzecz Parlamentu.

Skutki
W obrębie 40 lat budowana zostaje typowa monarchia parlamentarna, w której "król panuje a nie rządzi". Istnieje ona do dziś.

Wprowadzono:
a) Deklarację Praw Narodu Angielskiego w 1689 r., która ograniczała rolę króla na rzecz Parlamentu:
- król musiał regularnie zwoływać Parlament
- Parlament mógł w każdej sprawie podejmować decyzje
- król nie.mógł wstrzymać ustawy Parlamentu
- rozkazy Parlamentu musiały być wykonywane
- ograniczono tortury i zakazano śmiertelnych wyroków
- król stracił władzę sądowniczą
b) Akt o Następstwie Tronu w 1701 r.:
- odpowiedzialność parlamentarna doradców króla
- nieusuwalność sędziów z urzędu.

Król może:
- co tydzień spotykać się z premierem (szef wygranej partii, dobiera sobie ministrów)
- doradzać premierowi
- mianować premiera
- funkcja reprezentacyjna.

SYTUACJA WEWNĘTRZNA W POLSCE W XVII WIEKU

Oligarchia magnacka
Do władzy doszły najbogatsze i najbardziej wpływowe rody: Wiśniowieccy, Potoccy, Zamoyscy, Czartoryscy, Radziwiłłowie i Lubomirscy.
Szlachta uzależniał się od magnatów tworząc klientelę (grupa szlachty, która uzależniona była od konkretnego rodu lub magnata). Magnaci dysponowali tą szlachtą na Sejmikach Ziemskich i Sejmie Walnym.
Majątki magnatów były ogromne, większe niż teren niejednego państwa europejskiego (do 1 mln ha). Dany magnat posiadał wielu poddanych chłopów, byli właścicielami wsi i prywatnych miast.
Magnaci posiadali całe miasta lub część miasta królewskiego - jurydyki.
Magnaci, aby chronić swoje majątki i by nie uległy podziałom, wprowadzili w XVII w. tzw. ordynację (majątek, który nie podlegał podziału, sprzedaży itp.). Ordynację podejmował zawsze najstarszy syn.
Magnaci próbowali wprowadzić tryb życia podobny do życia królów. Nazywano ich królewiętami. Utrzymywali dwory, które były odwzorowaniem dworu królewskiego. Posiadali urzędników, wojsko prywatne (niekoniecznie polskie, np. Radziwiłł miał wojsko szkockie). Utrzymywali własnych dyplomatów, prowadzili mikro politykę zagraniczną (próba odzyskania Mołdawii). Pobierali cło na swoich granicach. Walczyło z tym państwo, bo utrudniało handel.

Panowanie Zygmunta III Wazy (1587-1632 r.)

Zygmunt III Waza

Część magnatów opowiedziała się za Maksymilianem Habsburgiem. Druga część chciała Zygmunta III Wazę, bo jego matka była Jagiellonką, a on katolikiem.
Habsburgowie obiecywali dużo pieniędzy i urzędów. O sukcesie zdecydowały wojny między dwoma kandydatami.
Przez 6 lat Polska miała unię personalną ze Szwecją (1592-1598 r.). W 1598 r. Szwecja zdetronizowała Zygmunta III Wazę na rzecz jego wuja (wszyscy Wazowie oprócz Zygmunta byli protestantami). Nigdy się z tym nie pogodził (większą wagę przywiązywał do tronu szwedzkiego). Chciał przehandlować koronę Habsburgom. Prowadził agresywną politykę zagraniczną i dążył do wzmocnienia władzy królewskiej.
W 1596 r. król przeniósł stolicę z Krakowa do Warszawy.
Próbując rozszerzyć kompetencje króla, doprowadził do buntu szlachty. W latach 1606-1607 nastąpił rokosz Zebrzydowskiego na czele z Mikołajem Zebrzydowskim. Była to krwawa wojna domowa. Rokoszani zostali pokonani, ale król musiał zrezygnować z dalszych działań wzmocnienia władzy.
Nawet przygotowano zamach na niego. Zranili go. Królobójcę, Piekarskiego, torturowano.
Zygmunt III Waza miał dobre stosunki z Habsburgami. Miał nawet dwie żony Habsburżanki. Złą stroną tych kontaktów było przejęcie władzy w Prusach Książęcych przez brandenburską linie Hohenzollrenów w 1618 r.

Władysław IV Waza

Rządy Władysława IV i Jana Kazimierza - synów Zygmunta III Waży

Władysław IV panował tylko 16 lat (1632-1648 r.). Był królem bardzo chorowitym. Jego panowanie to przede wszystkim wojny. Posługiwał się tytułem króla Szwecji, bardzo chciał odzyskać ten tron. Próbował wzmocnić władzę królewską, ale zrezygnował po sprzeciwie magnatów.
Nastąpił okres, w którym nasilały się niekorzystne tendencje - koniec tolerancji religijnej, prześladowania (wydanie Arian).

Jan Kazimierz

Maria Ludwika

Gdy zmarł podczas przygotowań do wojny z Turcją, władzę objął Jan Kazimierz. Przejął w spadku koronę i żonę brata, Marię Ludwikę. Był kardynałem. Władza go nie interesowała. Wolał romanse. Rządy sprawowała jego żona. Było to jej pasją.

W 1652 r. miało.miejsce pierwsze zerwanie Sejmu. Jan Kazimierz próbował przeprowadzić pewne reformy za namową Marii Ludwiki. Nastąpił sprzeciw magnatów i rokosz Lubomirskiego w 1665-1666 r.

Po śmierci Marii Ludwiki popadł w depresję i w 1668 r. abdykował.

Zniechęcona szlachta do królów elekcyjnych, wybrała na tron Piasta Michała Korybut-Wiśniowieckiego. 

Michał Korybut-Wiśniowiecki

Był straszenie nieudolnym władcą. Zmarł w wieku około 26 lat. Zablokowało to drogę Sobieskiemu do władzy.

SKUTKI WOJEN XVII WIEKU DLA POLSKI

SKUTKI
TERYTORIALNE	GOSPODARCZE	POLITYCZNE
- utrata: * Inflanty * Ziemia Siewierska * Ziemia Czernichowska * Ziemia Smoleńska * Zaporoże * Dzikie Pola - Ziemia Lęborsko-Bytowska jako lenno Polski - uniezależnienie się Prus Książęcych - uzależnienie się od Prus	- upadek gospodarstw chłopskich wynikających z wyniszczenia wsi - zmniejszenie się liczby ludności o 1/3 - zniszczeniu uległy inwestycje rolne - mordowanie chłopów - spadek eksportu polskiego zboża - niszczenie pół uprawnych - pauperyzacja mniejszej szlachty - Polska nie jest spichlerzem Europy - chaos monetarny przez wprowadzenie zepsutego pieniądza - agraryzacja miast - słabość polskiej armii - upadek handlu	- sojusz polsko-habsburski - obniżenie autorytetu króla - wzrost znaczenia magnaterii i ich samowoli (oligarchia magnacka) - upadek Sejmu przez liberum veto - wzrost nietolerancji religijnej (wygnanie Arian) - wzrost zabobonu wśród społeczeństwa (nasilenie się polowań na czarownice) - znikomy stopień wykształcenia - powstanie Świętej Ligii Antytureckiej - stracenie tytułu mocarstwa - zmniejszenie się kraju - osłabienie wewnętrzne i międzynarodowe Polski - zrzeknięcie się prawa do tronu szwedzkiego - paraliż państwa

WOJNY Z TURCJĄ W XVII WIEKU

Przyczyny:
- ekspansja Turków na północ mogąca prowadzić przez Habsburgów albo przez Polskę (Imperium Tureckie w 1. połowie XVII w. nie miało gdzie podbijać terenu na południe, bo obejmowało wszystkie tamte tereny)
- chęć odzyskania Hospodarstwa Mołdawskiego przez Polaków
- Kozacy (jako poddani króla Polski) i Tatarzy (jako poddani sułtana tureckiego) napadali na siebie nawzajem o charakterze łupieżczym i oskarżając się wzajemnie o brak powstrzymania swoich poddanych
- bezpośrednią przyczyną była tzw. pierwsza odsiecz wiedeńska:
W 1619 r. na zachodzie trwa wojna trzydziestoletnia. Książę Siedmiogrodu (lennik  turecki) doprowadził wojska pod Wiedeń i oblegli go. Zygmunt III Waza postanowił pomóc Habsburgom i wysłał na teren Siedmiogrodu najemników, tzw. lisowczyków (tajemne oddziały polskie; nazwa od pułkownika Lisowskiego; mieli zasłużoną najgorszą opinię), którzy zmusili księcia do odwrotu. Wywołał tym wojnę z Turcją, która poczuła się zagrożona.

Pierwszy etap wojen z Turcją

hetman Stanisław Żółkiewski

 Zaczyna się w 1620 r. wyprawą hetmana Stanisława Żółkiewskiego do Mołdawii. Wyprawa ta jest niefortunna. Rozgrywa się między Polakami a Turkami pod Cecorą.  Była ona przegrana dla Polaków. Stanisław Żółkiewski zginął podczas odwrotu, a jego głowę powiesili w wejściu do haremu.

Jan Karol Chodkiewicz

Wojska tureckie, ścigając polskie oddziały, dotarły pod Chocim. Była tam duża twierdza polska na pograniczu. Bez lotnictwa była ciężka do zdobycia.  
 Jan Karol Chodkiewicz zorganizował tam obronę. Turkom nie udało się jej zdobyć.
W 1621 r. podpisano rozejm pod Chocimiem na zasadzie status quo (bez zmian).

W 1. połowie XVII w. nie było więcej wojen z Turcją, ale wojna planowana była w 1648 r. Władysław IV chciał wojny, ale Sejm się nie zgodził. Wykorzystał to Bohdan Chmielnicki.

Wojny z Turcją w 2. połowie XVII w.
a) przyczyny:
- ekspansja terytorialną Turków na Europę
- pojawienie się tzw. idei wojny świętej ("Polska przedmurzem chrześcijaństwa")

b) przebieg:
W 1672 r. nastąpił atak turecki na osłabioną Polskę od Kamieńca Podolskiego, idąc dalej na północ.
Polakom zależało na szybkim pokoju, dlatego powstał rozejm w Buczaczu w 1672 r. Dzięki niemu Polska straciła:
- województwo podolskie
- województwo bracławskie
- województwo kijowskie.
Od tej pory Polska miała płacić Turkom haracz (roczna opłata, którą płaciły państwa zależne).
W trybie pilnym zwołano Sejm Walny. Szlachta była wściekła. Ustalono wysokie podatki, aby wystawić dużą armię i pokazać Turkom gdzie ich miejsce.

hetman Jan Sobieski

 Na czele polskiej armii postawiono hetmana Jana Sobieskiego. Prowadził wojska polskie pod Chocim w 1673 r. Było to wielkie zwycięstwo wojsk polskich. Zwycięstwo to zaowocowało podpisaniem traktatu w Żurawnie (województwa zostały przy Turcji, ale Polska nie płaci już haraczu).

Wojna ta przyniosła ogromny sukces Janowi Sobieskiemu. Stał się bardzo popularny. Na wolnej elekcji, po śmierci króla Michała Korybut-Wiśniowieckiego, w 1674 r. wybrano go na króla Polski. Początkowo w swojej polityce skłaniał się ku sojuszowi z Francją.

Marysieńka

Ogromny wpływ miała na niego jego żona, Marysieńka (Francuska). Jego uczucia przekładały się na politykę. Sojusz z Francją był irracjonalny. Jego zdrowy rozsądek powrócił. Doradcy nakłonili go do odpuszczenia sobie Francji i zawiązania sojuszu z Austrią, również zagrożoną przez Turków.

W 1683 r. Jan III Sobieski podpisał sojusz z Austrią:
- jeżeli Turcy napadną na Polskę, to pomogą Habsburgowie
- jeżeli Turcy napadną na Austrię, to pomoże Polska.

wezyr Kara Mustafa

W 1683 r. Turcy napadli na Wiedeń. Wojskami tureckimi dowodził wezyr Kara Mustafa. Wojskami chrześcijańskimi dowodził Jan III Sobieski. Był to ostatni polski sukces.

Wielka wygrana Polski nad Wiedniem nastąpiła 12.09.1683 r. Nie miała przełożenia na zdobycze terytorialne. Jan III Sobieski napisał po niej do Marysieńki: "Przybyłem, zobaczyłem, Bóg zwyciężył."

W 1684 r. zawiązała się Święta Liga Antyturecka, która prowadziła jeszcze długoletnie wojny z Turcją.

Po śmierci Jana III Sobieskiego, w 1699 r. Polska z Turcją podpisała pokój w Karłowicach. Na jego mocy Turcja miała wszystko oddać Polsce.

Od tego czasu Polska nie prowadziła już wojen z Turcją.

POWSTANIE BOHDANA CHMIELNICKIEGO

Jest to powstanie Kozaków na Ukrainie.
Kozacy:
- autochtoniczni mieszkańcy Ukrainy
- wywodzą się z ludności polskiej i rosyjskiej
- było wśród nich bardzo dużo zbiegłych chłopów (uciekali przed naciskiem feudałów), trochę zubożałych mieszczan i szlachty
- byli wyznania prawosławnego
- zorganizowani na wzór wojskowy na czele z atamanami

- ich siedzibą był Sicz
- żyli z rabunku Tatarów krymskich (a Tatarzy napadali na Kozaków), uprawiali ziemię, zbieractwo, myślistwo, łowili ryby
- część Kozaków utrzymywała się ze służby wojskowej. Byli to tzw. Kozacy rejestrowi, którzy wpisani byli do tzw. rejestru (listy), służyli w wojsku jako najemni żołnierze, ale nie było ich dużo. Dawało to stały zarobek i prestiż społeczeństwa.
Między polskimi magnatami (królewiętami) a Kozakami narastała niechęć tworząca powstania.

Bohdan Chmielnicki

Przyczyny powstania Chmielnickiego:
- chęć zmiany Kozaków w chłopów pańszczyźnianych przez magnatów polskich

- chęć przywrócenia praw Kozakom

- czują się niedoceniani

- chęć zwiększenia rejestru

- nie szanowanie religii prawosławnej

- sąsiad Chmielnickiego uwiódł mu żonę, syna i spalił mu gospodę.

Chmielnicki sprzymierzył się z Tatarami, bo wiedział, że sami Kozacy nie dadzą rady.

Przebieg

Powstanie zaczyna się w 1648 r. bitwą nad Żółtymi Wodami przegraną przez Polaków.

Kolejna klęska Polaków to bitwa pod Korsuniem. Do niewoli dostaje się hetman Michał Potocki. Bitwa ta zbiega się w czasie ze śmiercią Władysława IV. Następuje sytuacja dramatyczna - jest bezkrólewie, nie ma hetmana, a Kozacy idą w głąb Polski, mordując i rabując Żydów, Polaków, księża i szlachtę. Nie było nikogo, kto mógłby powstrzymać Kozaków.

Jeremi Wiśniowiecki

Jan Kazimierz

 Do bitwy włącza się Jeremi Wiśniowiecki. Jest to bardzo zdolny człowiek, ale sadysta i okrutnik. Jego pozycja wskazywała na to, że mógł być hetmanem. Zbiera niedobitki wojsk polskich i zamyka ich w twierdzy Zbaraż. Są tam tak długo, aż nie nadejdzie odsiecz.

 Na elekcji wybrano Jana Kazimierza. Zbiera wojsko polskie i idzie do Zbaraża. Dociera w ostatniej chwili.
 Polacy dogadali się z Tatarami, dlatego w 1649 r. w Zborowie podpisano ugodę z Chojnickim i Kozakami. Jej warunki były dość dobre dla Kozaków:
- na Ukrainie zostały wydzielone dla nich trzy województwa:
* podolskie
* bracławskie
* kijowskie,
do których nie miało wchodzić wojsko polskie.
- zwiększono rejestr do 40 tysięcy
- Chmielnicki oficjalnie dostał miano hetmana (dostał buławę z pełną kulą).
Było wiadome, że Polacy nie będą jej przestrzegać, chcieli tylko zyskać na czasie.
W 1651 r. Polacy ruszyli przeciwko Kozakom w bitwie pod Beresteczkiem. Polacy odnieśli sukces. 
W 1651 r. odbyła się renegocjacja umowy w Białej Cerkwi. Warunki były trochę gorsze dla Kozaków (zmniejszono rejestr i okrojono województwa). 
Kozacy zrozumieli, że polskim magnatom nie można ufać. W starszyźnie kozackiej pojawiła się myśl, aby nic nie podpisywać z Polakami.
Kozacy zaczynają dążyć do rozmów z Rosjanami, bo mają podobną kulturę, religię. W ugodzie perejasławskiej w 1654 r. nastąpiło oddanie Ukrainy pod opiekę cara rosyjskiego -  jest to bezpośrednia przyczyna wojen z Rosją w 2. połowie XVII w., bo Polacy nie chcieli oddać Ukrainy.

POTOP SZWEDZKI

Jest to druga część wojen ze Szwecją w 2. połowie XVII w. Nazwane są potopem od ilości wojsk szwedzkich i ich rozległości.

Przyczyny:
- Polska znajdowała się w kryzysie, więc Szwedzi chcieli to wykorzystać
- dalszą część wojny o dominację na Morzu Bałtyckim
- zdrada polskich magnatów, którzy namawiali króla Szwecji na najazd na Polskę (przez osobiste konflikty między królem Janem Kazimierzem a polskimi magnatami)
- Szwedzi podali fakt, że Jan Kazimierz posługiwał się tytułem króla Szwecji (Zygmunt III Waza i jego synowie nie przyjęli do świadomości detronizacji na tronie Szwecji).

Przebieg:

Karol X Gustaw

Wojna rozpoczyna się w 1655 r. atakiem na Polskę. Dokonał jej król Szwecji, Karol X Gustaw. Szwedzi zaatakowali z:
- Inflant na Litwę
- Pomorza Szczecińskiego na Wielkopolskę.
Polacy nie było przygotowani na taki ogromny atak. Dlatego na początku odnosił klęskę. Do tego dochodziły zdrady polskich magnatów:
- zdrada w Kiejdanach w zamku należącym do hetmana Janusza i Bogusława Radziwiłłów, którzy zdecydowali się poddać królowi szwedzkiemu mając na celu własne ambicje i całą Litwę. Janusz liczył na to, że zostanie królem polskim
- zdrada pod Ujściem: pojawiła się armia polska, ale nie podjęto walki, bo dowodzący Krzysztof Opaliński poddał się Szwedom bez walki. Szwedzi zajęli praktycznie całą Polskę po Kraków. Jan Kazimierz uciekł na Śląsk, ukrywając się.
Pod koniec 1655 r. sytuacja wydaje się beznadziejna. Szwedzi zaczynają rabunek Kościołów, chłopskich rezydencji, domów mieszczańskich, rezydencji magnackich.
W 1655 r. pewne znaczenie moralne dla Polski miała obrona Częstochowy. Jest to jedno z nielicznych miejsc, które nie poddało się Szwecji. Jasnej Góry bronili rycerze i Zakony Paulinów. Dużo informacji można czerpać z pamiętników księdza Augusta Kordeckiego. Polacy bali się sprofanowania przez Szwedów, którzy byli protestantami i o skarby.

hetman Stefan Czarniecki

Wszystko doprowadziło do konsolidacji polskiego społeczeństwa (szlachty i chłopów). Powstaje partyzantka na Litwie i Koronie. Pod koniec 1655 r. na czele tych oddziałów staje hetman Stefan Czarniecki. Partyzantka zaczęła odnosić sukcesy i systematycznie wypędzała Szwedów z kraju.
Powstała konfederacja w Tyszowcu mająca na celu usunięcie Szwedów z Polski.

W 1656 r. elektor brandenburski przyłącza się do króla Szwecji. Jest to kolejny cios.
Pod koniec 1656 r. zostaje podpisany traktat w Radnot. Jest to pierwszy poważny traktat dotyczący rozbioru Polski między Szwecją, Brandenburgią, Radziwiłłami, Kozakami i Księstwem Siedmiogrodu. Nigdy nie doszedł do skutku.

W 1657 r. od południa najechał na Polskę książę Siedmiogrodu z królem Jerzym Rakoczym. Miał na celu charakter rabunkowy.

Z wszystkimi nie sposób było walczyć. Jan Kazimierz, który wrócił ze Śląska, chciał się z kimś dogadać. W 1657 r. podpisał układ z Brandenburgią. Zostają podpisane traktaty welawsko-bydgoskie:
- Prusy Książęce przestały być lennem polskim (elektorat uzyskał suwerenność)
- przyłączyli Ziemię Lęborsko-Bytowską.

Ostatecznie, dzięki pomocy Brandenburgii i Austrii, udało się wypędzić Szwedów.

W 1660 r. zostaje zawarty pokój w Oliwie:
- Polska ostatecznie zrzekła się Inflant
- Jan Kazimierz nie miał posługiwać się tytułem króla Szwecji
- Szwedzi mieli oddać to, co zrabowali, ale nie zrobili tego.

WOJNY ZE SZWECJĄ W PIERWSZEJ POŁOWIE XVII WIEKU

Przyczyny:
- konflikt o Inflanty (panowanie na Morzu Bałtyckim).
- Zygmunt III Waza był pretendentem do tronu szwedzkiego, ale go zdetronizowano w 1598 r., bo był katolikiem po matce, Katarzynie (Szwedzi woleli na tronie wuja Zygmunta, bo był protestantem). Ten wszelkimi sposobami (nawet wojną) chciał odzyskać ten tron.
- bezpośrednią przyczyną jest fakt, iż w 1600 r. Zygmunt III Waza przyłączył do Polski Estonię, która wcześniej należała do Szwecji. Obiecywał to w pacta conventa.

Jan Karol Chodkiewicz

Przebieg:
a) wojna o Inflanty
W 1600 r. wojska szwedzkie wkroczyły do Inflant. W ciągu kilku następnych lat zajęli całe Inflanty do rzeki Dźwiny. Wojskami polskimi dowodził Jan Karol Chodkiewicz w bitwie pod Kircholmem w 1605 r. Wojska szwedzkie miały dużą przewagę. Mimo to, wojska polskie rozgromiły wrogów, bo w dużym stopniu użyli husarii:
- jednostka konna wyposażona w szablę, broń palną, kolczugę, kopię na 2-3 metry (dostali ją od państwa), zbroję do pasa
- przy szybkim galopie potrafili pod mostkiem przebić wroga na wylot
- kopia łamała się po uderzeniu, bo była wydrążona w środku
- nosili skóry (wilcze lub tygrysie) przewieszane przez ramię oraz 1-2 skrzydła przyczepione do tylu zbroi lub siodła (nie wiadomo, czy z nimi walczono, miały płoszyć konie lub aby Tatarzy nie mogli ich złapać na arkan)
- nie była często polską formacją (zapoczątkowali ją Węgrzy).
Do 1611 r. Szwedzi przejęli Inflanty, zawarli rozejm i Polska na chwilę je odzyskała. Wojska szwedzkie nadal się tam panoszyły.
Dopiero w 1622 r. podpisano rozejm w Mitawie i Polska straciła Inflanty po rzekę Dźwinę. Była to ostateczna decyzja.

b) wojna o Pomorze Gdańskie
W 1626 r. Szwedzi zaatakowali Pomorze Gdańskie drogą lądową i morską z Karskrony oraz z Inflant. Zajęli wszystkie polskie porty i rozpoczęli blokadę morską Gdańska.
Został zwołany Sejm, na którym uchwalono wysokie podatki na wojsko (zgodziła się na to szlachta, bo nie mogli eksportować swoich towarów).
Polska odniosła dwa zwycięstwa:
- w 1627 r. morska bitwa pod Oliwą
- w 1629 r. lądowa bitwa pod Trzciną.
Po tych zwycięstwach, został zawarty rozejm w Starym Targu w 1629 r. Wymuszony był sytuacją w Europie. Negocjowany był przez: Szwecję, Polskę i Francję, która chciała, aby Szwecja zaangażowała się w wojnę trzydziestoletnią.
Warunki nie były korzystne. Szwedzi otworzyli:
- port w Gdańsku, ale ściągali bardzo wysokie cło od polskiego handlu
- port w Królewcu.

Gustaw II Adolf

Wojna nie została wznowiona, bo król Szwecji, Gustaw II Adolf, zginął w wojnie trzydziestoletniej, a kraj poniósł straty.

W 1635 r. podpisano nowy pokój w Sztumskiej Wsi. Szwedzi wycofali się z portów z Pomorza Gdańskiego.
Pokój trwa do 1655 r.

WOJNY Z ROSJĄ W XVII WIEKU

Fiodor I

Wielka Smuta w Rosji - okres po śmierci Iwana IV Groźnego (1598-1613 r.)
Iwan IV Groźny miał trzech synów:
- Fiodora (chory psychicznie, przejął władzę po ojcu)
- Dymitra (rzekomo pociął się nożem podczas zabawy, było mnóstwo opowieści wokół jego śmierci)
- trzeciego syna zabił.
Gdy Fiodor I przejął władzę w 1584 r., nie była ona silna. Kiedy zmarł w 1598 r., rozpoczyna się okres chaosu, anarchii, a do władzy chcą dojść uzurpatorzy. Byli kompletnie bezradni, bo nigdy nie mieli władzy wybieralnej (wygasła władza Rurykowiczów, która panowała od X w.).

bojar Borys Godunow

Najsilniejszym uzurpatorem, który otrzymał władzę, był bojar (magnat) Borys Godunow. Był bardzo groźnym władcą (ludziom trudno było zaakceptować jego okrutność, bo był uzurpatorem).
W związku z niezadowoleniem z rządów Borysa Godunowa, wśród ludów zaczynają chodzić pogłoski, że Dymitr żyje. Postanowili wykorzystać to polscy kresowi magnaci, którzy byli bardzo potężni, mieli ogromne majątki i chęć zdobycia władzy oraz ziemi w Rosji. Przy pomocy podstawionego człowieka chcieli zdobyć zaszczyty i pieniądze.
Pojawił się młody mężczyzna (podobno mnich), który mówił, że jest Dymitrem. Pojechał do:
- domu Ostrowskiego, ale ten zepchnął go ze schodów
- Wiśniowieckich, którzy postanowili to wykorzystać: wystawili wojska magnackie, ruszyli na Moskwę i zdobyli ją.

Maryna Mniszchówna

Dymitr Samozwaniec I

Po śmierci Borysa Godunowa w 1605 r. Dymitr Samozwaniec I został koronowany na cara Rosji. Miał już wtedy żonę, Marynę Mniszchównę (córka Jerzego Mniszchówny), która została koronowana na carycę. Dymitr Samozwaniec I zaczął rządzić. Oznaczał się tylko Polakami, którym rozdawał pieniądze, dobra ziemskie, stanowiska. Lekceważył kościół prawosławny, czym zraził do siebie Rosjan. W 1606 r. został zamordowany razem z towarzyszącymi mu Polakami. Jego ciało wystawili w centrum Rosji, potem spalili je i podobno wsadzili do armaty i wystrzelili w stronę Polski z dopiskiem: "Wraca tam, skąd przyszedł". Jego syna powieszono.

Wasyl Szujski

Kolejnym uzurpatorem został Wasyl Szujski. Pozostał carem do 1613 r. Podpisał pokój z Polską. Był to koniec dymitriad (wyprawy organizowane przez magnatów, nie miały znaczenia międzynarodowego).

Dymitr II Przedni

Podczas rządów Wasyla Szujskiego pojawił się kolejny Dymitr II Przedni, który podawał się za tego zabitego w Moskwie. W obozie wojskowym pod Moskwą, Maryna Mniszchówna rzekomo rozpoznała go. Potem potajemnie wyszła za niego za mąż. Polskim magnatom wydawało się, że będą mogli zrobić ten sam numer drugi raz. Ale Dymitra II Samozwańca zamordowano, a Marynę Mniszchównę aresztowano.

Wojny z Rosją w 1. połowie XVII wieku
a) przyczyny:
- w Rosji ciągle trwała Wielka Smuta, dlatego była słaba, postrzegana jako łup
- chęć zdobycia nowych, żyznych ziem na wschodzie
- szerzenie wiary katolickiej (Jezuici podpuszczali Zygmunta III Wazę, bo chcieli podporządkować religię protestancką papieżowi)
- Zygmunt III Waza chciał zostać carem rosyjskim
- Zygmunt III Waza liczył, że będzie mógł wrócić na tron szwedzki, a jako car rosyjski byłoby mu łatwiej
b) przebieg
Wojna zaczęła się od oblężenia Smoleńska w 1609 r. Część wojska ruszyła dalej na północ przez Białą do Kłuszyna. Było to ogromne zwycięstwo wojsk polskich przeciwko wojskom rosyjsko-szwedzkim na cześć hetmana (najwyższy dowódca wojsk) Stanisława Żółkiewskiego. Dzięki temu, Polacy weszli do Moskwy i usunęli z tronu Wasyla Szujskiego.
Zaczęły się rokowania z Rosją toczone w Moskwie. Były bardzo trudne. Podstawowym warunkiem było to, aby Zygmunt III Waza został carem. Rosjanie ewentualnie zgadzali się, aby został nim jego syn, Władysław, ale miał przejść na prawosławie i chcieli pokoju bez aneksji (bez przyłączenia ziem). Zygmunt III Waza na żadne warunki się nie godził.
Polacy panoszą się w Moskwie. Wściekłość Rosjan przejawia się w narodowe powszechne powstanie antypolskie. Bierze w nim udział szlachta, magnaci, chłopi. Jest to powstanie ogólnonarodowe. W rezultacie w 1612 r. powstańcy opanowali Moskwę i usunęli wojska polskie. Dla Rosjan jest to bardzo ważna data.

Michał Romanow

W 1613 r. carem został Michał Romanow, który zapoczątkował drugą i ostatnią dynastię Romanowych w historii Rosji (panowała do rewolucji październikowej).

Zygmunt III Waza postanowił jeszcze zawalczyć o Moskwę. Ponowną próbę podjął w 1617-1617 r. Była to próba nieudana. W jej wyniku zawarto rozejm w Dywilinie w 1618 r. (obowiązywał od 1619 r.). Do Polski przyłączono Ziemię Smoleńską i Ziemię Czernichowsko-Siewierską. Jest to największy zasięg terytorialny w historii Polski (około 1 mln km kwadratowych).

Walka została wznowiona w 1632 r. Rosjanie uderzyli na Smoleńsk, wykorzystując fakt śmierci Zygmunta III Wazy. Jest to drugie oblężenie. Odsiecz na Smoleńsk poprowadził Władysław IV. Rosjanie skapitulowali i podpisali pokój w Polanowie. Na jego mocy kawałek Ziemi Smoleńskiej i Ziemi Czernichowsko-Siewierskiej zostały zwrócone do Rosji.

Przyłączenie Ukrainy do Rosji jako bezpośrednia przyczyna wojen z Rosją w 2. połowie XVII w.
W 1654 r. zaczyna się wojna z Rosją. Polacy nie chcieli oddać Ukrainy. Zostaje przerwana w 1655 r. przez Rosjan, bo do Polski wchodzą Szwedzi. Rozejm trwa tak długo, jak trwa wojna ze Szwecją. W 1660 r. zostaje wznowiona.
Mimo pojedynczych zwycięstw Polski, kończy się kiepsko - podpisaniem rozejmu w Andruszowie w 1687 r. Polska straciła Ziemię Smoleńską, Ziemię Czernichowsko-Siewierską, wschodnią Ukrainę do rzeki Dniepr, Zaporoże i Dzikie Pola na rzecz Rosji.
Wojna nie zostaje wznowiona, bo Polacy zaangażują się w wojnę z Turcją. W 1686 r. podpisano pokój Grzymułtowskiego na warunkach rozejmu w Andruszowie.