DYKTATURA JAKOBINÓW

Jest to najbardziej krwawy okres rewolucji, zwany wielkim terrorem, ale też obfitujący w największą liczbę zmian bardzo radykalnych.

Georges Danton

Jakobini swoje rządy zaczęli od tego, że u schyłku rządów republiki żyrondystów wprowadzili nowe, niekonstytucyjne organy władzy, które od tej pory będą tą władzę de facto sprawować:
- Komitet Ocalenia Publicznego został zawiązany w 1793 r., pełnił funkcję rządu, na jego czele stanął w pierwszym etapie Georges Danton
- Komitet Bezpieczeństwa Powszechnego można uznać za rodzaj policji politycznej ze znamionami racji totalitarnych
- Trybunał Rewolucyjny - szczególny organ sądowniczy.
Były to trzy organy władzy, które kompletnie ignorując nieaktualną Konstytucję (nieaktualna, bo ścięto króla), przejęły władzę.
W 1793 r. wprowadzili nową Konstytucję, która w praktyce nie weszła w życie, bo:
- rządzili zbyt krótko (przeszło rok)
- jak w każdym reżimie totalitarnym (tak można nazwać dyktaturę jakobinów), Konstytucja zwykle jest lekceważona.
Wprowadzała rozwiązania wtedy rewolucyjne, nowe, a dziś będące standardem: pierwsza na świecie Konstytucja, która wprowadziła równe, powszechne prawa wyborcze, bez cenzusu majątkowego dla mężczyzn, którzy mieli skończone 21 lat.
Dyktatura jakobinów gwarantowała:
- świeckie i bezpłatne nauczanie
- opiekę nad bezrobotnymi
- opiekę socjalną nad tymi, którzy nie mogą pracować (np. kaleka, inwalida).
Nie mieli dostatecznie dużo czasu, żeby w szale rewolucyjnym, rozpętanym wielkim terrorze, wbudować tę rewolucję w życie. Dlatego że, od początku rządów jakobinów, dominującą instytucją został Trybunał Rewolucyjny. Był on specyficznym rządem, ponieważ:
- oskarżony nie miał prawa do obrońcy (pogwałcenie najbardziej fundamentalnych zasad sądownictwa)
- procesy odbywały się bez świadków
- wydawał dwa rodzaje wyroków:
  -> uniewinniene
  -> kara śmierci, niezależnie od wagi popełnionego czynu, bo nie byłoby gdzie realizować orzeczonej kary więzienia - brak funduszy oraz zapełnione więzienia i budynki użyteczności publicznej (np. szkoły, Kościoły) pozamieniane w więzienia, osobami aresztowanymi, czekającymi na rozprawę. Było tak, bo podejrzanym mógł być każdy, bo było tyle kategorii paragrafów. "Dajcie mi człowieka, a znajdę na niego paragraf" ~ milicja PRL.
Wprowadzili świadectwo pozytywnego stosunku do republiki. Musiał je mieć każdy, w przeciwnym razie był podejrzany. Nie dostawała ich szlachta i księża, którzy nie zaprzysięgli Konstytucji.
Trudno się dziwić, że:
- okres jakobiński nazywano okresem wielkiego terroru
- gilotyna pracowała bez przerwy, obcinając głowy kolejnym potencjalnym podejrzanym.

Reformy jakobinów
a) reforma kalendarza:
- I rok republiki (I RR) rozpoczynał się od uwięzienia króla Ludwika XVI (22.09.1792 r.)
- zmieniono nazwy miesięcy
- zniesiono niedzielę
- zniesiono święta kościelne, a na ich miejsce wprowadzono inne święta - była to część programu ateizacji:
  -> zwłaszcza Danton był bardzo przeciwny, rygorystycznie niechętny Kościołowi jako instytucji i chrześcijaństwu jako religii
  -> zamykali Kościoły, które były ogołocone ze wszystkich symboli kultu religijnego i zamieniane na budynki użyteczności publicznej (np. magazyny, szpitale, więzienia) albo tzw. muzea/świątynie ateizmu (odbywały się tam uroczystości np. ku czci Rozumu) - okres nasilonej ateizacji i bardzo nasilonego prześladowania księży
b) wykup ziemi, który bardzo przekonał chłopów do jakobinów. We Francji nie było chłopów - właścicieli ziemi, tylko dzierżawcy dożywotni/sezonowi lub chłopi bezrolni. Od tej pory chłopi stają się właścicielami ziemi
c) ustawy przeciwko spekulantom
spekulacja (na rynku) oznacza to, że spekulant wykupuje towar po normalnej cenie, którego chronicznie brakuje i sprzedaje w innym miejscu po cenie wielokrotnie zawyżonej
Aby im zapobiec, wprowadzono tzw. ceny maksymalne - ceny, powyżej których cena towaru wzrosnąć nie mogła.

Terror, który został rozpętany, nabrał ogromnego tempa w okresie rządów Dantona (kiedy stanął na czele Komitetu Ocalenia Publicznego), niekoniecznie podobał się jakobinom. Działacze ci mieli również osobiste ambicje, dlatego został zawiązany spisek przeciwko Dantonowi wśród jego oponentów.

W kwietniu 1794 r. Danton zostaje skazany na karę śmierci za sprzeniewierzenie się ideom rewolucji (ścięty na gilotynie). Powstaje powiedzenie: "rewolucja zaczęła pożerać swoje własne dzieci".

Maksymilian Robespierre

Dyktaturę Dantona zastępuje dyktatura Maksymiliana Robespierre'a (najbardziej znana postać rewolucji francuskiej). Łagodzi politykę względem Kościoła. Uważa, że religia jest ludziom potrzebna, ale niekoniecznie w formie Kościoła katolickiego. Dlatego wprowadza tzw. kult Istoty Najwyższej. Tym posunięciem nie zadowolił nikogo (Katolicy uważali, że to herezja, a ateiści - Bóg). Nie było to najistotniejsze jego posunięcie. Najistotniejsze było to, że wydał ustawę przeciwko bogaceniu się (przyczyniło się to do jego śmierci). Brała ona na cel ludzi, którzy wzbogacili się w krótkim czasie (w ciągu ostatnich kilku lat) najczęściej na spekulacji albo dostawach dla armii, bo cały czas trwała wojna. Uderzyło to w tzw. nową burżuazję (w różnych złodziei, którzy nadużywali stanowisk, aby wzbogacać się), którzy zdobyli ogromne majątki i chcieli z nich korzystać (prowadzili wystawny tryb życia, obnosili się z bogactwem). Każdego dnia czuli się zagrożeni, nie wiedzieli, którego dnia przyjdą do nich funkcjonariusze rewolucyjni i aresztują ich. Zawiązał się spisek przeciwko Robespierre'owi - spisek 9 thermidora (lipiec 1794 r.). Bronił się bardzo błyskotliwie (z zawodu był prawnikiem). Nic mu to nie pomogło, został skazany na karę śmierci (zgilotynowany).
Jest to koniec dyktatury jakobinów (władzę przejął Napoleon Bonaparte).

Strasznie trudno ustalić, kiedy nastąpił koniec rewolucji francuskiej:
- kiedy ścięto M. Robespierre'a,
- kiedy władzę przejął N. Bonaparte,
- kiedy N. Bonaparte koronował się na cesarza Francuzów?
Wiadomo, że w momencie śmierci Robespierre'a, rewolucja zatoczyła wielkie koło i wróciła do swojego początku.

Rządy Dyrektoriatu
Po śmierci Robespierre'a zostaje uchwalona nowa Konstytucja, która władzę oddaje w ręce burżuazji. Była stworzona dla nich - przepisy pod burżuazję, na ich potrzeby.
Konstytucja została uchwalona w 1795 r.:
a) trójpodział władzy:
- władza wykonawcza - pięcioosobowy Dyrektoriat
- władza ustawodawcza - dwuizbowy parlament składający się z Rady Pięciuset i Rady Starszych
- władza sądownicza - niezawisła od władzy wykonawczej i ustawodawczej
b) prawa wyborcze zagwarantowane tylko dla ludzi bogatych (tych, którzy płacili określony podatek)
c) zagwarantowano całkowitą wolność handlu z wysokim kapitałem, rozwój przemysłu
d) zagwarantowano nienaruszalność własności prywatnych.
Problemem było to, że w Dyrektoriacie nie było starej burżuazji, tylko nowa, niezbyt wartościowa, która widziała możliwość powiększenia swojego majątku. Dlatego władza ta była zła. Należałoby spodziewać się wzrostu gospodarczego, tymczasem ich rządy to: korupcja, wysokie podatki, pogłębiający się w katastrofalnym tempie kryzys gospodarczy, dlatego niezadowolenie ludzi z rządów Dyrektoriatów będzie cały czas rosnąć. Będzie to dawało możliwość przejęcia władzy przez Napoleona Bonaparte.

MONARCHIA KONSTYTUCYJNA WE FRANCJI

Uchwalenie konstytucji
Konstytucję uchwalono 3.09.1791 r. Była druga w Europie i trzecia na świecie.
Wprowadzała ustrój monarchii konstytucyjnej - monarchia, w której prawa monarchy są ograniczone i zapisane są w Konstytucji (są zdefiniowane).
Konstytucja francuska była konstytucją bardziej postępową od polskiej Konstytucji. Zrywała z feudalizmem i wprowadzała dużo pozytywnych zmian, wprowadzających Francję i Europę do systemu politycznego. Przede wszystkim wprowadziła trójpodział władzy:
- władzą ustawodawczą było tzw. Zgromadzenie Prawodawcze (miało pełnię władzy)
Od tej pory prawo wyborcze, prawa polityczne zostały związane ze statusem majątkowym: zostali podzieleni na cztery klasy majątkowe w zależności od płaconych podatków (im wyższa klasa tym większe prawa). Z czasem powoli zaczną się wycofywać, prawa wyborcze będą związane z coraz niższym statusem majątkowym, aż w końcu dostaną je wszyscy.
- władza wykonawcza: król i ministrowie powołani przez króla, ale odpowiedzialni byli przez parlamentem (Zgromadzeniem Prawodawczym) - przejaw głębokiej reformy demokratycznej
Król nie miał zbyt dużych praw, miał prawo weta zawieszającego (mógł w stosunku do uchwał Zgromadzenia Prawodawczego zgłosić weto zawieszające, które tylko blokowało ustawę, nie mógł jej całkowicie anulować), funkcja reprezentująca kraj.
- władza sądownicza: niezależne, niepowiązane z władzą wykonawczą i ustawodawczą.

Republika żyrondystów
Początek wojny z Austrią
Zaczyna się w kwietniu 1792 r. Była prowadzona pod hasłem "wojna pałacom, pokój chatom" - jest to wojna władców, a nie ludu.
Dlaczego Austria wystąpiła przeciwko rewolucyjnej Francji? Cała Europa bała się tego, co stało się we Francji. Francuzi nie ukrywali tego, że chcą rewolucję rozszerzyć. Dało to bardzo duży niepokój u wszystkich państw absolutnych, które trzymały się mocno (Rosja, Prusy, Austria). Austria, z racji powiązań małżeńskich, była zainteresowana wewnętrzną sytuacją Francji. Dlatego wojna zaczęła się od konfliktu Francji z Austrią, ale dość szybko przekształciła się w konflikt szerszy - wojna między Francją a pierwszą koalicją antyfrancuską.
Druga rewolucja
Kiedy trwała wojna z Austrią, sytuacja wokół króla zaczęła się zagęszczać. Ludwika XVI oskarżono o to, że sprowadził wojnę na Francję, że jego i Marii Antoniny knowania spowodowały, że Francja została uwikłana w wojnę. Mimo tego, że król był chroniony przez Konstytucję, zaczęto coraz bardziej aktywnie, brutalnie króla atakować, oskarżając go o wszystko. Zwłaszcza, że dramatycznie pogorszyła się sytuacja gospodarcza we Francji (ludzie głodowali). Ludwik XVI stał się ofiarą. Ostatecznie został aresztowany, czego należało się spodziewać.
Dzień aresztowania króla to dzień, który uznano za pierwszy dzień republiki (moment zerowy, od tego dnia zaczął się kalendarz jakobiński).
Króla osadzono w więzieniu w Tempie (gdzie w 1314 r. wtrącono Wielkiego Mistrza Zakonu Templariuszy, Jakuba de Molay). Nie mógł tam siedzieć wiecznie. Wobec króla mnożyły się oskarżenia. Należałoby się spodziewać większej interwencji innych władców, którzy poczuwali się do solidarności z Ludwikiem XVI. Nie była to komfortowa sytuacja, żeby konstytucyjny król siedział w więzieniu.
Zaczęto debatować, co zrobić z królem. Dyskusje wokół niego były bardzo burzliwe na forum Konstytucyjnego Zgromadzenia Prawodawczego (w skrócie Legislatywa). Na prawicy i lewicy były skrajne skrzydła opowiadające się za dwoma rozwiązaniami w sprawie królewskiej:
- żyrondyści domagali się jedynie detronizacji króla (pozbawić go tronu)
- jakobini chcieli go ściąć, stwierdzili, że "ktoś musi za to zapłacić"
- bagno - deputowani, którzy bali się opowiedzieć po jednej albo drugiej stronie. Otwarcie czekali na rozwój wypadków. Taka postawa była postawą najbardziej rozsądną, bo jednoznaczne opowiedzenie się za jedną ze stron w czasie rewolucji było bardzo ryzykowne (jeżeli wygrała strona przeciwna, to można było bardzo łatwo stracić głowę). Większość członków bagna w czasie głosowania została przeciągnięta na stronę jakobinów (zastraszeniem, przekupstwem).
Dlatego zapadła decyzja, że króla trzeba ściąć.
Dnia 21.01.1793 r. król został ścięty gilotyną (jeden z elementów wyrównania społeczeństwa). Później została ścięta Maria Antonina i bardzo wielu członków rodziny królewskiej. Po uwięzieniu króla miała miejsce wielka emigracja z Francji tych, którzy przeczuwali, że może być nieciekawie, do państw ościennych.
Zginął król i jego żona. Ich małoletniego syna oddano na naukę do szewca, ale potem, w niewyjaśnionych sytuacjach, zginął. Kiedy po obaleniu Napoleona Bonaparte, Burbonowie wrócą do władzy, to król będzie nosił numer XVIII, a nie XVII (malec prawdopodobnie został zamordowany).
Od czasów uwięzienia króla, Francja była republiką żyrondystów. Pomimo głosowania na forum Legislatywy, żyrondyści sprawują najważniejsze funkcje w państwie. Działacze żyrondystów odgrywają najważniejszą rolę w państwie (np. dowódcy w armii). Mają dominującą rolę, ale ścięcie króla bardziej wzmocniło radykalniejszy ruch polityczny, jakim byli jakobini.

Na początku czerwca 1793 r. jakobini doprowadzają do wymordowania prawie wszystkich przywódców żyrondystów (skrytobójcze wymordowania: najpierw aresztowania, potem ścięcia). Otwiera to nowy etap w historii rewolucji: najbardziej dziwaczny, wypaczony, krwawy, czyli tzw. okres dyktatury jakobinów. Prawie każdego uznawali za wroga. Kościół dla Dantona był wrogiem numer jeden.

UGRUPOWANIA POLITYCZNE OKRESU WIELKIEJ REWOLUCJI FRANCUSKIEJ

Jakub Brissot

ŻYRONDYŚCI - ugrupowanie polityczne okresu Wielkiej Rewolucji Francuskiej, którego nazwa wywodzi się od francuskiego departamentu - Gironde, skąd pochodzili przywódcy stronnictwa.Na czele ugrupowania stał dziennikarz, Jakub Brissot. W klubie znaleźli się ponoć wszyscy najwięksi mówcy Zgromadzenia Prawodawczego (Legislatywy), które zaczęło obrady w październiku 1791 r.
Uważa się ich za umiarkowaną lewicę. Byli przeciwnikami monarchii absolutnej, feudalizmu, dążyli do wojny z Austrią, gdyż pragnęli eksportować rewolucję do innych krajów europejskich.
Na początku 1792 r. utworzyli rząd i rozpoczęli wojnę z Austrią. Ponieważ wojna ta początkowo nie wiodła się Francuzom, w wyborach z września 1792 r. do Zgromadzenia Narodowego zwyciężyli jakobini, a żyrondyści tworzyli prawicę tego parlamentu. Starali się teraz reprezentować interesy drobnomieszczaństwa, opowiadali się za daleko posuniętą autonomią prowincji. Chociaż nadal opowiadali się za detronizacją Ludwika XVI, to nie chcieli jego śmierci.
W czerwcu 1793 r. przywódcy żyrondystów zostali aresztowani przez jakobinów i straceni.

Maksymilian Robespierre

JAKOBINI - klub polityczny okresu Wielkiej Rewolucji Francuskiej, którego pełna nazwa brzmiała: Stowarzyszenie Przyjaciół Konstytucji, a od 1792 r. Stowarzyszenie Jakobinów Przyjaciół Wolności i Równości. Ponieważ miejscem ich zebrań był refektarz (stołówka), a następnie biblioteka i kościół klasztoru ojców dominikanów pod wezwaniem świętego Jakuba, zwanych w Paryżu jakobinami, to nazwę tę przeniesiono na klub. Od początku mocno związany z ugrupowaniem był Maksymilian Robespierre. Nie mieli oni jakiegoś zwartego programu politycznego - była to grupa ludzi o dość radykalnych poglądach żądających przekształcenia Francji w republikę i przyznania wszystkim obywatelom równych praw. Z czasem ich poglądy radykalizowały się, a do podsycania rewolucji wykorzystali jeszcze sankiulotów (ataki na monarchię, arystokrację, Kościół) strasząc rzekomą kontrrewolucją. Dzięki temu doprowadzili do upadku Zgromadzenie Prawodawcze, a w wyborach do nowego parlamentu (Konwentu Narodowego) odnieśli zdecydowane zwycięstwo, co pozwoliło im zlikwidować monarchię i przekształcić Francję w republikę.
W utworzonym w marcu 1793 r. trybunale rewolucyjnym pełnili główną rolę, rozpętując we Francji bezwzględny terror i pozbawiając się przy okazji swoich przeciwników (tzw. dyktatura jakobinów). Okres ten zakończył się 27.07.1794 r., kiedy to Konwent Narodowy (bojąc się dalszych represji) zgodził się obalić kierowany przez jakobinów (Maksymilian Robespierre, Couthon, Saint-Just) Komitet Ocalenia Publicznego (rząd) - był to tzw. przewrót 9 thermidora. Ostatecznie w listopadzie 1794 r. zamknięto też klub jakobinów.

SANKIULOCI (z francuskiego sans-culottes - bez krótkich spodni) - jedno z najbardziej radykalnych stronnictw  okresu Wielkiej Rewolucji Francuskiej rekrutujące się głównie z drobnomieszczaństwa (sklepikarze, rzemieślnicy, czeladnicy) i częściowo spośród robotników. Wszyscy oni zamiast ogólnie używanych, modnych wtedy krótkich spodni pod kolana, nosili długie.
Domagali się równości politycznej i opieki państwa nad najbiedniejszymi, zdecydowanie sprzeciwiali się monarchii, żądając od Konwentu Narodowego głowy króla. Ponieważ pomagali jakobinom obalić żyrondystów, zaczęli się z czasem domagać od nich radykalizacji rewolucji - dechrystianizacji i terroru wobec wrogów rewolucji (faktycznych i ustrojowych).
Ostatecznie Danton, który uważał ich i hebertystów za anarchistów zagrażających publicznemu porządkowi, zlikwidował sankiulockich przywódców, osłabiając siłę i znaczenie tej warstwy.

Jacques René Hébert

HEBERTYŚCI - skrajnie lewicowe ugrupowanie okresu Wielkiej Rewolucji Francuskiej, którego nazwa pochodzi od nazwiska ich przywódcy Jacquesa René Héberta (dziennikarza). Skupieni byli wokół Stowarzyszenia Przyjaciół Praw Człowieka i Obywatela. Głosili radykalne hasła społeczne (darmowa oświata, opieka społeczna) i domagali się utrzymania maksymalnych cen oraz podatku progresywnego (podatek rosnący wraz z dochodami). Zdecydowanie zwalczali Kościół (prowadząc akcje dechrystianizacyjne, np. uroczystości ku czci Rozumu) oraz wszystkie zabytki związane z monarchią i arystokracją. Początkowo współpracowali z nimi jakobini, ale z czasem uznali, że hebertyści zbyt radykalizują rewolucję, kompromitując Francję w Europie i dlatego Danton doprowadził do zgilotynowania ich przywódców wiosną 1794 r.

ksiądz Jakub Roux

WŚCIEKLI - najradykalniejsze, lewicowe stronnictwo okresu Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Przedstawiciele sankiulotów.
Domagali się stosowania terroru, powszechnego prawa wyborczego oraz wprowadzenia ustroju republikańskiego. Żądali równości socjalnej i politycznej, darmowego rozdawnictwa zboża, zniesienia podatków na żywność. Zwalczali żyrondystów. Dążyli do wojny z Austrią. Opowiadali się za dyktaturą plebsu do tego stopnia, że proponowali eksterminację wszystkich bogatych. Na czele stał ksiądz Jakub Roux, a przedstawicielem w parlamencie był Babeuf. W późniejszym okresie rewolucji (po wyborach we wrześniu 1792 r.) nazwali się Gwardią Narodową. W marcu 1794 r. doszło do rozbicia radykałów spod znaku Héberta. W wyniku tych okoliczności pozbawieni wolności bądź zgilotynowani zostali również i wściekli.

WYBUCH REWOLUCJI FRANCUSKIEJ

Wszystko się sypało (deficyt, król bez pieniędzy).

Jacques Necker

Minister skarbu króla Ludwika XVI, Jacques Necker, podsunął królowi rozwiązanie. Twierdził, że "nie da się zrównoważyć budżetu Francji, jeżeli nie wprowadzi się nowych podatków". Król nie mógł sam narzucić nowych podatków duchowieństwu i szlachcie. Dlatego, w 1787 r. król zwołał tzw. Zgromadzenie Notablów. Byli to przedstawiciele szlachty i duchowieństwa (stąd nazwa). Król zwrócił się do nich o uchwalenie podatków. Ci odmówili, mówiąc, że "podatków płacić nie będą. Jeżeli król chce powszechnego opodatkowania, niech zwoła Stany Generalne" (francuski parlament, który nie był zwoływany od 1614 r.). Król się wahał, nie chciał ich zwoływać. Sytuacja pogorszona klęskami żywiołowymi, doprowadziła Francję na skraj przepaści i nie było innego wyjścia.

Pierwszy etap rewolucji - rewolucja adwokatów. Jest on spokojny, kulturalny. Chcą zmian ustawodawczych. Deputowani są prawnikami.
Dnia 5.05.1789 r. król zwołał Stany Generalne do Wersalu. Będzie to początek rewolucji.
Stany Generalne miały podwójną reprezentację stanu trzeciego.
Deputowanymi stanu trzeciego byli przedstawiciele burżuazji i wolnych zawodów, a najwięcej z nich miało wykształcenie prawnicze. Stan trzeci zaproponował obradowanie szlachcie i duchowieństwu razem, ale ci odmówili, bo zawsze obradowali oddzielnie. Deputowani stanu trzeciego stwierdzili, że "to oni są narodem, a nie szlachta i duchowieństwo, których jest 3% populacji". Jest to wynik zmian świadomościowych.
Dlatego, w czerwcu 1789 r. przedstawiciele stanu trzeciego ogłosili się Zgromadzeniem Narodowym. Uznali, że jeśli reprezentują 97% społeczeństwa, to właśnie oni, nawet bez zgody deputowanych szlachty i duchowieństwa, mogą postanowić pewne prawa, bo oni są narodem. Wcześniej nikt tak nie myślał. Nabrali pewności siebie i świadomości, że mają takie same prawo rządzenia krajem, jak szlachta i duchowieństwo.
W momencie, gdy stan trzeci ogłosił się Zgromadzeniem Narodowym, król przestraszył się, że:
- ta sytuacja wymknie mu się spod kontroli
- przedstawiciele stanu trzeciego mogą wprowadzić reformy, których on nie oczekiwał (chciał uchwalenia podatków, co na początku zostało odrzucone, a stan trzeci chciał dążyć do zmian ustrojowych).
Król zachował się naiwnie. Pewnego dnia kazał zamknąć salę obrad. Wywieszono tablicę, że jest remont. Król naiwnie myślał, że ci postoją i sobie pójdą, a sprawa zniknie. Ci doszli do wniosku, że "brak sali nie może przeszkodzić w dalszych obradach". Znaleźli w ogrodzie pawilon, który służył do gry w piłkę. Od tej pory tam obradowali, ogłaszając się Zgromadzeniem Narodowym Konstytucyjnym (Ustawodawczym), w skrócie Konstytuantą. Formułowali cele swoich spotkań. Oświadczyli, że "będą obradowali tak długo, aż nie zostanie uchwalona konstytucja". Mogli wzorować się na konstytucji amerykańskiej.

Drugi etap rewolucji - rewolucja miejska
Rewolucja wkracza w inny wymiar. Ludzie głodni, zdesperowani, sfrustrowani, zdenerwowani wyszli na ulicę, żeby manifestować swoje niezadowolenie.
Oficjalnie rewolucja zaczęła się 14.07.1789 r., jest to dzień zdobycia Bastylii, a nie zburzenia jej.
Ludzie wyszli na ulicę z zaangażowaniem rzesz ludności Paryża. Szli w kierunku Bastylii (symbol uciemiężenia, bezwzględnej władzy absolutnej króla, ale w 1789 r. nie odgrywa już żadnej roli). Otoczyli ją. Załoga Bastylii (strażnicy więzienni) dała się omamić tłumowi, otworzyli bramy. Był to ich błąd, bo lud jest nieprzewidywalny i nie można mu wierzyć. Zabito strażników więziennych (odcięto im głowy, nabito na piki i obnoszono je po Paryżu). Więźniów z Bastylii uwolniono, obnoszono ich na rękach jak bohaterów. Bastylię w ciągu kilku miesięcy zaczęto systematycznie rozbierać. Kamienie z jej rozbiórki były wysyłane po całej Francji jako kamienie wolności.
Z tym etapem rewolucji, wiążą się symbole narodowe Francji, ponieważ:
a) 14.07 jest głównym świętem narodowym Francji

b) powstanie flagi: kiedy król powrócił do Paryża (najpierw przygotowywał się do ataku na niego, potem zmuszono go do powrotu z Wersalu), to połączono kolory:
- kolor niebieski - kolor Paryża
- kolor biały - kolor królewski
- kolor czerwony - kolor Paryża
c) hymn "Marsylianka"  łączy się z dalszym etapem rewolucji - wojny z Austrią, była pieśnią bojową.

Najważniejszym dokumentem pierwszego etapu rewolucji, była Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 22.0.1789 r. Zaczyna się od słów: "wszyscy ludzie rodzą się i pozostają wolni i równi".
Po ulicach Paryża przeszły manifestacje, zburzenie Bastylii itd., ale Konstytuanta nadal spokojnie obradowała. Zanim zostanie uchwalona konstytucja, Konstytuanta wzmocniona manifestacjami, poparciem ludu Francji, przeprowadzała kolejne reformy, które miały wzmocnić Francję, np.:
- nowy podział administracyjny na departamenty
- opodatkowani duchowieństwa i szlachty
- konfiskata dóbr kościelnych, dlatego Kościół nie popierał rewolucji
- podporządkowanie Kościoła państwu
- zniesienie pozostałości feudalnych na nielicznych wsiach oraz przywilei stanowych szlachty. Stało się to pod naciskiem chłopów, bo w sierpniu 1789 r. miała miejsce na wsi rewolucja agrarna (chłopi dowiadując się o tym, co działo się w miastach, napadli na wsiach na budynki użyteczności publicznej, dwory szlacheckie, palili księgi, w których zapisane były podstawowe powinności feudalne)
- utrzymano prawo szlachty do posiadania ziemi
- wprowadzono jednolity system miar i wag
- wprowadzono przepisy dotyczące wyborów proboszczów.

GENEZA WIELKIEJ REWOLUCJI FRANCUSKIEJ

Przyczyny:
a) reformy polityczne:
- dążenie do obalenia pozostałości ustroju feudalnego:
  -> Francja była znacznie bardziej rozwinięta niż na przykład Polska
  -> we Francji były pozostałości feudalizmu, na przykład poddaństwo chłopów na wsi
- król nie potrafił dobrać sobie dobrych współpracowników, a jeśli ich miał - nie słuchał ich

Ludwik XVI

- Ludwik XVI był nieudolny, dość uległy, łagodny, miał swoje pasje (np. zajmował się ślusarstwem, konwaliami), jako król był zły, niestanowczy, dlatego był fatalnie postrzegany
- absolutyzm był dobry w XVII w., ale obecnie stawał się anachronicznym ustrojem, musiało dojść do jego obalenia, a Ludwik XVI nie był osobowością, która potrafiłaby utrzymać ten ustrój

Maria Antonina

- Maria Antonina wywierała fatalny wpływ na postrzeganie władcy i władzy, np.:
  -> afera naszyjnikowa - miało to wpływ wizerunkowy, bo wydatki dworu to 10%, więc nie miało to istotnego wpływu na finanse państwa
  -> jej życie i stosunek do poddanych fatalnie wpływał na opinie o władcy i władzy - rozrzutny tryb życia, zamiłowanie do hazardu, Austriaczka, lekceważące wypowiadanie się
  -> nazywana Madame Deficyt, bo wybierała pieniądze ze skarbu, co nie było prawdą
 

b) reformy gospodarcze:
- ogromne długi
- pusty skarb
- ogromny deficyt budżetowy (przewaga wydatków nad wpływami)
- pod koniec lat 80. XVIII w. Francję dotknęło mnóstwo klęsk żywiołowych (np. surowa ziemia), które spowodowało pogorszenie sytuacji najuboższej ludności (wiejskiej), był głód. Przy innych, bardziej sprzyjających okolicznościach (obiektywno-pogodowych) byłoby lepiej. Była to wina:

Ludwik XV

Ludwik XIV

  -> Ludwika XIV, który prowadził wojnę za wojną i zrujnował kraj
  -> Ludwika XV, który mawiał: "po mnie choćby potop" - nie przejmował się tym, co będzie w przyszłości, czym wypełni skarb, prowadził bardzo rozrzutny tryb życia i polityki zagranicznej, wyczerpał Francję

 

c) reformy społeczne: we Francji były trzy stany społeczne. Problem Francji polegał na tym, że wszyscy ze wszystkimi byli skonfliktowani (pomiędzy stanami i wewnątrz nich):

3% populacji		97% populacji
duchowieństwo	szlachta	stan trzeci - nie mają wpływu na władzę - wywołają rewolucję
		mieszczaństwo - najważniejsza grupa podczas rewolucji	chłopi
wyższe duchowieństwo - np. biskupi, kardynałowie, opaci klasztoru, - jest ich niewielki odsetek, - bardzo bogaci, opływający we wszelkie dostatki, - ich tryb życia nie miał nic wspólnego z ich powołaniem, utrzymują kochanki i dzieci	arystokracja - bogata szlachta, - zgromadzona najczęściej w Wersalu - mają wpływ na władzę, bo są przy królu - większość jest niewykształcona (nie muszą się kształcić, bo od pokoleń są bogaci i nie jest im to potrzebne), - prowadzą bezproduktywne życie na dworze króla, gdzie romansują, plotkują	burżuazja - np. kupcy, rzemieślnicy, przemysłowcy, bankierzy, - najbogatsza warstwa, - intelektualnie wspierani przez wolne zawody, - nie są wykształceni	- są mało ważni przy rewolucji - w niewielkim stopniu będą mieli swój udział, - nie interesowali się tym, co działo się w miastach - nie mieli świadomości narodowej
		wolne zawody (inteligencja) - są wykształceni (wraz z rozwojem przemysłu, rozwija się nauka, medycyna, prawo – pojawiają się wolne zawody: prawnicy, dziennikarze, lekarze, inżynierowie, nauczyciele, artyści), - stają się potrzebni, - mają pieniądze i wykształcenie (wszystko to, co jest potrzebne do sprawowania władzy) - nie mają wpływu na władzę, bo nie są dopuszczeni do Wersalu - mają potencjał, - dążą do przejęcia władzy i jej zmiany
		drobnomieszczanie - drobniejsi kupcy, właściciele małych zakładów rzemieślniczych, małych sklepów, - średniozamożni mieszczanie
kler niższy - np. księża, proboszcze, wikariusze - jest to masa ludzi ubogich, dlatego z wściekłością patrzyli na bogatych duchownych, którzy mieli wszystko - spora ich część poprze rewolucję, bo nie korzystali z przynależności do tego stanu uprzywilejowanego	szlachta prowincjonalna - nienawidzą arystokracji, są od nich znacznie biedniejsi, - nie mają wpływu na sprawowanie władzy, bo mieszkają na prowincji
		ubogie mieszczaństwo (lumpenproletariat) - np. robotnicy, służba domowa, czeladnicy w zakładach rzemieślniczych, - utrzymują się z pracy własnych rąk, - są najbiedniejsi, - kieruje nimi burżuazja
	szlachta urzędnicza (szlachta z ubrania) - motor napędowy rewolucji, - nie są to urodzeni szlachcice, - są to najczęściej mieszczanie, którzy zdobyli wykształcenie, dlatego zostali zatrudnieni na dworze królewskim, - po Wersalu nie mogli krążyć ubrani w strój mieszczański, dlatego ubierali się jak szlachta (stąd nazwa), - traktowani z pogardą przez szlachtę z urodzenia	Drobnomieszczanie i ubogie mieszczaństwo wyjdzie na ulicę, jest to siła napędowa podczas rewolucji. To oni manifestują i wywierają fizyczną presję.

TRZECI ROZBIÓR POLSKI W 1795 ROKU

Odbył się w październiku 1795 r. Podpisany został w Petersburgu.

Podział ziem:
a) najwięcej wzięli Rosjanie:
- ziemie na wschód od Niemna i Bugu
b) Prusy:
- reszta Mazowsza z Warszawą
- Suwałki
- Białystok
- Podlasie
- tereny do rzeki Niemen
c) Austria, która uporała się z rewolucyjną Francją, a na te ziemie weszli podczas trwania powstania, oświadczając, że "należy im się to jako rekompensata za straty, które ponieśli wobec wojny z Francją":
- resztę Małopolski z Krakowem
- Lubelszczyzna.

Stanisław August Poniatowski abdykował, wyjechał do Petersburga, żył tam przez 3 lata i umarł. Najpierw pochowano go w Petersburgu, potem jego zwłoki przeniesiono do Kościoła na Białorusi, do Wołczyna (tam się urodził). Po transformacji ustrojowej w Polsce, sprowadzono jego zwłoki do Polski. Przez to, że był postacią kontrowersyjną, pochowano go w Warszawie, a nie na Wawelu.

W okresie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego nie było można uniknąć rozbiorów. Przez lata miał opinię najgorszego polskiego króla, bo uważano, że to on ponosi wszystkie przyczyny rozbiorów. Było to twierdzenie niesłuszne. Żaden król nie byłby w stanie zapobiec temu, co się stało. Polska była zbyt uwikłana w układy zewnętrzne i miała potężnych wrogów. Były to lata zaniedbań, błędów Polaków: od czasów Jagiellonów i ich błędów w polityce zagranicznej, które doprowadziły do powstania Królestwa Polskiego, poprzez błędy w polityce wewnętrznej, absurdalny ustrój oligarchii magnackiej i niekorzystny układ trzech państw, które czekały na słabość Polski.

INSUREKCJA KOŚCIUSZKOWSKA W 1794 ROKU

Przyczyny:
- podstawową przyczyną był II rozbiór Polski
- kompletny brak możliwości funkcjonowania dalej w państwie w takim kształcie, jakim zostało po II rozbiorze
- załamanie gospodarki
- pusty skarb
- brak dostępu do morza
- duży wzrost cen żywności.

Tadeusz Kościuszko

Dlatego Tadeusz Kościuszko, który wrócił do Polski na początku lat 90. XVIII w., zdecydował się na rozpoczęcie powstania, powołaniu pod broń kolejnych szyków młodych mężczyzn.
Powstanie kierowane było przeciwko wszystkim trzem zaborcom. W praktyce przeciwko Rosji i Prus, bo Austria cały czas była zaangażowana w wojnę z Francją i nie angażowała w sprawy na terenie Polski, chociaż potem skorzystali w III rozbiorze Polski.
Powstanie kościuszkowskie jest pierwszym z całej serii polskich powstań narodowych, wszystkich nieudanych, nieprzygotowanych, prowadzonych z góry na przegraną. Bardzo smutne jest to, że ludzie rzucali się w kolejne powstania, nie mające szans na powodzenie.

pułkownik Antoni Madaliński

Pierwszą osobą, która zdecydowała się na konkretny proces antyrosyjski zagrożony karą śmierci, był pułkownik Antoni Madaliński - dowódca wojsk polskich w Ostrołęce. Kiedy dociera do niego rosyjska decyzja (rozkaz) o redukcji polskiej armii o połowę w każdym garnizonie, odmówił jego wykonania. Dnia 12.03.1794 r. ruszył z żołnierzami polskimi z Ostrołęki w kierunku Krakowa, gdzie Kościuszko szykował się do rozpoczęcia powstania.

Formalnie za początek powstania uważa się 24.03.1793 r. - złożenie przez Kościuszkę przysięgi na rynku w Krakowie. Gdzie:
- ogłosił się naczelnikiem powstania
- ogłosił, że kilka roczników młodych mężczyzn między 18. a 26. rokiem życia ma zgłaszać się do armii (odbył się powszechny pobór do wojska).
Wkrótce później oddziały polskie wyruszyły z Krakowa w kierunki Warszawy.

Najsłynniejsza, ale nie największa i decydująca była bitwa pod Racławicami 4.04.1794 r. Bardziej przypominała potyczkę niż bitwę. Toczyła się z małą częścią oddziału wojsk rosyjskich. Znana z:
- udziału tzw. Kosynierów - chłopów, którzy uczestniczą w walce posługując się kosami osadzonymi na sztorc
- możliwości awansu społecznego - nadanie szlachectwa przez Kościuszkę poprzez zmianę nazwiska (np. Bartosza Głowy na Bartosza Głowackiego)
- tego, że po raz pierwszy walczą chłopi (do tej pory walczyła szlachta)
- "Panorama racławicka" - charakterystyczny obraz, który rozsławił bitwę.
Bitwa ta była wygraną. Strategicznie nie miała dużego znaczenia. Miała znaczenie moralne, bo pokazała, że:
- przy udziale chłopów można pokonać wojsko rosyjskie
- wojsko polskie jest wojskiem wartościowym.

Jan Kiliński

Kiedy rozgrywała się bitwa pod Racławicami i wojska polskie wyruszały dalej na północ, to w połowie kwietnia 1794 r. rozpoczęło się powstanie w Warszawie. Na czele powstania stanął Jan Kiliński, z zawodu szewc. Świadczy to o tym, że świadomość społeczeństwa zmieniła się przez oświecenie - kiedyś chłop czy biedota miejska nie angażowała się w walki. Upatruje się w tym kulturę rewolucyjnej Francji i idei, które z niej płynęły. W Polsce idee te były dość dobrze znane, ale państwa zaborcze bały się ich - rewolucję francuską postrzegali jako najgorszą zarazę, epidemię, przed którą Francję trzeba odgrodzić kondorem sanitarnym. Rosjanie wycofali się z Warszawy.

Tadeusz Kościuszko (z pochodzenia szlachcic, bardzo długi okres swojego życia spędził w USA, przesiąkł ideami oświeceniowymi) doskonale zdawał sobie sprawę z tego, że powstanie można wygrać, gdy zaangażuje się cały naród (społeczeństwo), a przede wszystkim chłopi. Będzie to podstawową sprawą w każdym polskim powstaniu narodowym. Chłopi nie byli chętni do walki. Uważali, że jest to w interesie szlachty. Ich świadomość globalna była żadna, nie było mediów, gazet, chłopi nie umieli pisać i czytać. Świat chłopa zawężał się tylko do wsi, w której żył. Dla niego Polska, ojczyzna była perspektywą abstrakcyjną. Była to wina miejscowego szlachcica i księdza. W ich interesie było, aby chłop nic nie wiedział, pracował na polu, bo inaczej zacznie za dużo myśleć i buntować się (np. dojdzie do wniosku, że niesprawiedliwe jest to, że pan jest właścicielem wszystkiego, ma nad nim pełną kontrolę, a on nie ma żadnych praw). Edukacja chłopa nie była w interesie ani dworu, ani Kościoła. Chłopi nie myśleli kategoriami patriotycznymi. Kościuszko zdawał sobie z tego sprawę. Wiedział, że chłopów można zachęcić do powstania, jeżeli obieca im się coś konkretnego, co wpłynie na poprawę ich niedoli.

Na początku maja 1794 r. Tadeusz Kościuszko opublikował tzw. Uniwersał połaniecki w miejscowości Połaniec, w którym:
- znosił przywiązanie chłopa do ziemi - pełna swoboda dla chłopów
- obniżał pańszczyznę (jeśli poszedł do powstania, to został z niej zwolniony)
- zakazał usuwania chłopów z użytkowanej ziemi, co do tej pory robiła szlachta (bo np. ziemia była do czegoś potrzebna).
Miało to zachęcić chłopów do powstania. Częściowo zachęciło ich to. Szlachta i duchowieństwo nie było zainteresowane, aby Uniwersał połaniecki dotarł do chłopów - miał go czytać proboszcz lub szlachcic. Dlatego chłopi brali udział w znikomym stopniu w powstaniu.

Kolejna wielka, przegrana była bitwa pod Szczekocinami na początku czerwca 1794 r. Były tam wojska rosyjskie i pruskie. Po tej bitowe Prusacy zajmują Kraków. Kościuszko nie ma już odwrotu, może iść tylko dalej na północ.

Jan Henryk Dąbrowski

W Warszawie cały czas trwają walki, co nabiera rewolucyjnego charakteru. Ludność buntuje się, dochodzi do rozruchów ludności, na czele których stoją polscy Jakobini (zwolennicy rewolucji francuskiej). Doszło do mordów politycznych, samosądów - wyciągnięto z więzień warszawskich ludzi, którzy byli tam za zdradę i powieszono ich na ulicach.

Wojska polskie docierają do Warszawy. Pomocą dla Kościuszki miał być wybuch powstania w Wielkopolsce. Ta nie była zbyt chętna do angażowania się w powstania. Ostatecznie wybuchło ono w sierpniu 1794 r. Na pomoc został wysłany oddział pod dowództwem Jana Henryka Dąbrowskiego.

Rosjanie we wrześniu 1794 r. przygotowywali się do oblężenia stolicy. Kościuszko chce odrzucić te wojska od Warszawy. Wydaje im bitwę pod Maciejowicami. Jest to największa bitwa powstania. Była przegrana. Kościuszko zostaje ranny i dostaje się do rosyjskiej niewoli (wypuścił go chyba syn Katarzyny II).

Po bitwie pod Maciejowicami wojska polskie wycofały się do Warszawy. Nastąpiła jej obrona. Na początku listopada 1794 r. Rosjanie zaatakowali Warszawę prawobrzeżną - Pragę. Najbardziej odczuła szturm rosyjski: odbyła się tam "rzeź Pragi" - zabili mnóstwo ludzi, znaczą część ludności cywilnej, zrobili straszną jatkę. Po tej bitwie Rosjanie wytłukli bezbronnych powstańców.

Kiedy Warszawa się poddała, to kapitulację ogłosił król Stanisław August Poniatowski w listopadzie 1974 r. Jest to upadek powstania.

Tadeusz Kościuszko po wyjściu z niewoli nie odegrał żadnej roli politycznej. Podróżował. Ostatnie lata swojego życia spędził w Szwajcarii. Próbował odegrać rolę za czasów napoleońskich, ale chyba stracił kontakt z rzeczywistością (miał absurdalne żądania względem Napoleona). Swój majątek zapisał na uwolnienie Czarnych niewolników. Nigdy się nie ożenił, ale jego rodzina żyje do dziś.

DRUGI ROZBIÓR POLSKI W 1793 ROKU

Podział ziem:
a) Prusy:
- Gdańsk
- Wielkopolska z Poznaniem
- zachodnie Mazowsze (z Płockiem, bez Warszawy)
- Kujawy
- Ziemia Sieracka
- Ziemia Łęczycka
b) Rosja:
- ziemie zachodnie Białorusi z Mińskiem
- zachodnia Ukraina (na zachód od Dniepru
c) Austria:
- nie wzięła udziału, bo była zaangażowana w wojnę z rewolucyjną Francją. Po Konstytucji Trzeciego Maja 1791 r. nie była już zainteresowana tym, co wewnętrznie działo w Polsce.

Po rozbiorze odbył się Sejm rozbiorowy, bo trzeba było ratyfikować traktaty rozbiorowe. Nie było żadnych protestów. Z reform, które zostały uchwalone na Sejmie Wielkim, nie zostało prawie nic. Pozostały tylko:
- głosowanie większością głosów, zniesione liberum weto
- niektóre prawa dla mieszczan (np. mogli kupować ziemie, nietykalność osobista, nie mogli uczestniczyć w Sejmie).
Wróciło do postaci poprzedniej, albo przyjęto rozwiązania gorsze (np. przywrócono prawa kardynalne, obniżono rangę Sejmu). Praktycznie nie weszło to w życie, bo nie było na to czasu (nastąpiła insurekcja kościuszkowska, III rozbiór Polski).

Polska została bez portów. Polska stała się:
- państwem buforowym między trzema wielkimi mocarstwami
- pozbawiona jakiegokolwiek znaczenia
- państwem z podciętą gospodarką
- państwem z odciętymi możliwościami rozwojowymi.
Od razu po rozbiorze pozostałość kraju wpadła w wielką ruinę finansową.

KONFEDERACJA TARGOWICKA. WOJNA O KONSTYTUCJĘ TRZECIEGO MAJA 1791 ROKU

Konfederacja targowicka
Rosja była zaniepokojona zmianami związanymi z Konstytucją (Katarzyna II zakończyła wojnę z Turcją).
Prusy oficjalne reformy popierały. Ale knuły z Rosją o II rozbiorze Polski.
Austria nie była zainteresowana. Wystąpiła przeciwko rewolucyjnej Francji, dlatego nie weźmie udziału w II rozbiorze Polski.
Stronnictwo hetmańskie zwróciło się do Katarzyny II.
Sama Konfederacja targowicka polskiej magnaterii przeciwko Konstytucji została zawiązana w Petersburgu. Jej powstanie ogłoszono w małym miasteczku Targowice, należącym do Potockiego. Na dokumencie powstania Konfederacji targowickiej napisano inną datę, aby uwiarygodnić, że została zawiązana w Targowicy. Data była przesunięta o trzy tygodnie w roku 1792. Od tej pory słowo Targowiczanie oznaczało synonim zdrajców narodowych w języku polskim.

Wojna z Rosją
Rosjanie wtargnęli 160-tysięczną armią od strony:
- Litwy, gdzie nie było dużo walk. Dowódca wojsk polskich, Ludwik Wittenberski, dopuścił się zdrady i Rosjanie dość łatwo pokonali dystans do Bugu, przechodząc bez przeszkód
- Ukrainy.

Józef Poniatowski

Książę Józef Poniatowski to bratanek króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, rozpoczynający wtedy swoją karierę (w latach 80. XVIII w. był znany jako rozrywkowy młodzieniec, bardzo zamożny i przystojny, korzystający z młodości). Zostało mu powierzone dowództwo wojsk polskich w wojnie z Rosją. Skutecznie dowodził na terenie Ukrainy. W bitwie pod Zieleńcami Polacy odnieśli zwycięstwo. Król Stanisław August Poniatowski, aby to upamiętnić, ustanowił order Virtuti Militari. Do dziś jest on najwyższym odznaczeniem wojskowym w Polsce, przyznawanym za męstwo na polu walki. Najwyższy order cywilny, order Orła Białego, ustanowił August II Mocny.

Tadeusz Kościuszko

Z Tadeuszem Kościuszko kojarzona jest bitwa pod Dubienką na Ukrainie. Nie udało mu się powstrzymać Rosjan na dziedzińcu. Armia rosyjska przeszła przez linię Wisły i dotarła do Warszawy, przechodząc do jej oblężenia.
Rozstrzygająca okazała się decyzja króla. Stanisław August Poniatowski zdecydował się przyłączyć do Konfederacji targowickiej. Wszyscy dowódcy (w tym Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko) na znak protestu podali się do dymisji.
Kiedy w lipcu 1792 r. wojna się zakończyła, mogło to oznaczać II rozbiór Polski. Stał się on tylko kwestią czasu i zanegowaniem całej Konstytucji Trzeciego Maja 1791 r., bo było wiadomo, że dużo nie ocaleje.

KONSTYTUCJA TRZECIEGO MAJA 1791 ROKU W POLSCE

Została uchwalona w atmosferze zamachu stanu. Część posłów nie była obecna na obradach, bo nie zdążyli wrócić ze Świąt Wielkanocnych. Uchwalono ustawę rządową, która składała się z preambuły: "w imię Boga Ojca Wszechmogącego".

Pierwszy rozdział - religia panująca: katolicka
Konstytucja gwarantowała tolerancję religijną. Zabraniała przechodzenia z wyznania rzymsko-katolickiego na inne wyznania, wzmacniając jej panowanie.

Drugi rozdział - stany społeczne: duchowieństwo, szlachta, mieszczaństwo, chłopi
Konstytucja nic nie zmieniała w pozycji prawnej szlachty i chłopów (wzięci pod opiekę rządu krajowego). Prawo o miastach zostało dołączone do Konstytucji jako aneks.

Trzeci rozdział - trójpodział władzy:
a) władza ustawodawcza - Sejm: Izba Poselska i Izba Senatorska
- zmienia się w składzie: brak gołoty, wchodzi 24 plenipotentów
- zniesienie liberum weto
- Sejm zawsze gotowy: kadencja posłów trwała 2 lata i zbierali się tyle razy, ile potrzeba (a nie co 2 lata na 6 tygodni)
b) władza wykonawcza - król:
- zniesiono wolną elekcję i Radę Nieustającą
- była dziedziczna
- powrót do Wettinów
- wprowadzono instytucję regenta i Straż Praw (pełni funkcję rządu, obraduje pod przewodnictwem króla)
c) dopuszczalne zwołanie Sejmu konstytucyjnego co 25 lat, aby ewentualnie zmienić Konstytucję
d) niezawisłe sądownictwo.

Pozostałe rozdziały dotyczyły:
- sił zbrojnych
- regencji
- edukacji dzieci królewskich w związku z władzą dziedziczną.

Konstytucja francuska powstała cztery miesiące później, ale była bardziej postępowa.
Konstytucja Trzeciego Maja 1791 r. to wszystko, na co było stać polskie oświecenie. Została zniesiona część praw kardynalnych. Szlachta absolutnie nie była gotowa na dopuszczenie do władzy mieszczaństwa. Było to podstawą ustaw w Europie Zachodniej po wielkiej rewolucji francuskiej.

SEJM WIELKI / CZTEROLETNI W LATACH 1788-1792

Przez 15 lat nie działo się dużo. Dopiero zbliżająca się wojna rosyjsko-turecka nakłoniła carycę Katarzynę II na spotkanie ze Stanisławem Augustem Poniatowskim. Nie przyniosło to oszałamiających rezultatów. Pozwoliła na zwołanie Sejmu Wielkiego. Uchwalono na nim bardzo istotne zmiany oraz Konstytucję. Wzięła w nim udział podwojona liczba posłów. Obradował pod węzłem konfederacji. Brały w niej udział stronnictwa: 

a) konserwatywny obóz hetmański, który nie chciał nic zmieniać. Uważali, że tak jak było, to było dobrze. Bardzo bogatą szlachtę, która później zawiąże konfederację, reprezentowali:
- Szczęsny Potocki (największy i najbogatszy magnat)
- Ksawery Branicki
- Seweryn Rzewuski 

Szczęsny Potocki

Ksawery Branicki

Seweryn Rzewuski

Michał Poniatowski

Stanisław August Poniatowski

b) partia królewsko-dworska, która chciała reform zgodnych z carycą Katarzyną II. Reprezentanci:
- prymas Michał Poniatowski
- Stanisław August Poniatowski

 

c) stronnictwo patriotyczne, które chciało reform będących gwarantem unowocześnienia państwa przeciwko Rosji, nawet za cenę sojuszu z Prusami. Reprezentanci:
- Hugo Kołłątaj
- Stanisław Potocki
- Ignacy Potocki.

Hugo Kołłątaj

Stanisław Potocki

Ignacy Potocki

Przeprowadzone reformy na Sejmie Czteroletnim do uchwalenia Konstytucji Trzeciego Maja 1791 r.:
- uchwalenie nowych, stałych podatków "ofiara dziesiątego grosza": 10% od dóbr szlachty i 20% od dóbr duchowieństwa
- powołanie stałej, stutysięcznej armii zawodowej
- utworzenie komisji cywilno-prawnej, wojskowej
- prawo o sejmikach (od sejmików należy odsunąć gołotę, najbardziej przekupną przez magnatów)
- zniesiono Radę Nieustającą (nazywano ją Zdradą Nieustającą)
- prawo o miastach (czarna procesja) powstało na kilka tygodni przed Konstytucją, była wymuszona przez mieszczan, którym dawała prawa:
  -> możliwość sprawowania urzędów
  -> możliwość kupna ziemi
  -> nietykalność osobista (nie mogli być aresztowani będą wyroku sądowego)
  -> dostęp do Sejmu poprzez 24 plenipotentów, którzy nie byli pełnymi posłami, mogli wypowiadać się w sprawach miast królewskich (a nie prywatnych)
  -> mieli ustawioną drogę do nobilitacji.

PIERWSZY ROZBIÓR POLSKI W 1772 ROKU

Przyczyny:
a) pośrednie rozbiory:
- niestabilność wewnętrzna Polski (np. liberum weto)
- mieszanie się sąsiadów w sprawy Polski
- szlachta przekładała swoje interesy ponad interesy kraju
- Polska prowokowała swoich sąsiadów słabością
- słabość gospodarki wynikająca z wojen w XVII w.
- wzrost potęgi sąsiadów
- upadek edukacji
b) bezpośrednia przyczyna:
- próba detronizacji i kompromitacji króla
- wojna domowa wywołana przez Konfederację barską, której towarzyszyło powstanie chłopskie na Ukrainie (powtórka z powstania Chmielnickiego) - pod nóż Kozaków i chłopów szła szlachta i Żydzi.

Sąsiedzi Polski upatrywali szanse na zawładnięcie kawałka ziem.

Jako pierwsi ręce po ziemie polskie wyciągnęli Austriacy - mała ziemia na Podhalu.
Od razu skorzystali Prusacy w 1770 r. Pod pozorem szerzącej się zarazy odcięli kondorem sanitarnym Pomorze Gdańskie i północną Wielkopolskę.

Rozbiór
Dnia 5.08.1772 r. w Petersburgu został podpisany I rozbiór (konwencja rozbiorowa). Najchętniej dążyły do niej Prusy. Katarzyna II nie była taka chętna.

Podział ziem:
a) Prusy:
- Pomorze Gdańskie bez Gdańska
- Warmia
- Ziemie Nadnoteckie
b) Austria:
- ziemia południowa od Wisły do Sanu
c) Rosja:
- ziemie na wschód od Dniepru i Dźwiny.

Reformy Sejmu rozbiorowego

Tadeusz Rejtan

Tadeusz Rejtan był przeciwnikiem rozbioru Polski.
Traktaty rozbiorowe musiały być ratyfikowane przez polski Sejm. Gdy go zwołano w 1773 r., szlachta zatwierdziła je. Interesowały ich bardziej korzystne traktaty handlowe z Prusami niż sam rozbiór (Prusy chciały cła za wywożenie zboża Wisłą do Gdańska).
Na Sejmie rozbiorowym przeprowadzono reformy:
- powołano Radę Nieustającą - namiastka rządu, który miał obradować pod przewodnictwem króla
- powołano Komisję Edukacji Narodowej - pierwsze w Europie ministerstwo oświaty, przejęła wszystkie szkoły od elementarnych do wyższych. Powołanie zbiegło się w czasie z rozwiązaniem Zakonu Jezuitów przez papieża.

PIERWSZE LATA PANOWANIA STANISŁAWA AUGUSTA PONIATOWSKIEGO W POLSCE

Stanisław August Poniatowski

Kandydatami do tronu byli tylko Polacy pochodzący z polskiej magnaterii, mający poparcie w Rosji, bo elekcja odbywała się w asyście wojsk rosyjskich, którzy przekupywali szlachtę.
Znaczący wpływ na elekcję miała caryca Katarzyna II (Wielka). Zasadniczo przyczyniła się do śmierci Piotra II i rządziła samodzielnie.
Stanisław Poniatowski był poważnym kochankiem carycy. Kiedy nastąpiła elekcja w 1764 r., ich romans od dawna nie istniał. Caryca wiedziała, że jest on oczytany, wykształcony, ma miękki charakter i można nim sterować. Nie miał dużego oparcia w silnej rodzinie, która mogłaby mieć na niego wpływ (dopiero jego ojciec się wzbogacił). Był upośledzony umysłowo, np. osądzał mysz.
Stanisław Poniatowski został wybrany na elekcji na króla i przyjął imię August. Jest to jedyny władca, który koronował się w Warszawie (złamał tradycję koronacji w Krakowie). Był związany z Warszawą, a ta dużo mu zawdzięcza.

Reformy Sejmu Konwokacyjnego (poprzedzającego elekcję) i Sejmu Koronacyjnego (podczas koronacji)
Sejmu te nie zostały zerwane, bo były związane węzłem konfederacji, dlatego weto nie obowiązywało.
Miał nadzieję i dużo dobrej woli, aby coś zmienić:
- zakaz przysięgi na instrukcje sejmikowe (stawali się posłami ogólnokrajowymi, a nie wypełniaczami woli)
- ograniczono liberum weto w sprawach skarbowych (większość głosów)
- wprowadzono cło generalne, które szło do skarbu państwa (zniesiono cła prywatne, które szło do kieszeni magnatów)
- utworzono namiastkę rządu pod nazwą Konferencja Króla z Ministrami (rząd był potrzebny).

Reformy pierwszych lat panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego
- przeprowadzono nowy spis królewszczyzn wynikające z opłat dzierżawnych za dobra królewskie, co oznaczało podniesienie kwarty (opłaty na wojsko)
- otwarto mennicę państwową (jednolita polska moneta, która miała wyprzeć zepsute pruskie monety)
- otwarto Szkołę Rycerską (wykształciła oficerów, np. Kościuszkę)
- mecenat króla (czwartkowe obiady, na których król spotykał się z ludźmi o podobnych poglądach
- rozbudowa Warszawy (budowa Łazienek Królewskich)
- sponsorowanie artystów, utrzymywanie teatrów, sprowadzanie malarzy z Włoch.

Sprawa dysydencka
Dysydent:
- dziś: opozycjoniści będący w kontrze do władzy
- wtedy: innowiercy, którzy prawie doprowadzili do I rozbioru Polski.
Do 1767 r. były spokojne rządy. Po nich zaczęła się afera wobec innowierców:
- protestantów, którzy mieli za sobą Prusy
- prawosławnych, którzy mieli za sobą Rosję.
W 1767 r. innowiercy za namową Rosji, zawiązali konfederacje:
- prawosławni w Słucku (miasto znane z produkcji pasów kontuszowych)
- protestanci w Toruniu.
Innowiercom nie chodziło o przywileje. Chcieli mieć pełnię praw, takich jak polscy katolicy (np. aby mogli sprawować urzędy).

Karol Radziwiłł "Panie Kochanku"

Katolicy od razu zawiązali swoją konfederację pod przewodnictwem magnata Karola Radziwiłła "Panie Kochanku" w Radomiu. Uważali, że tylko oni mogą mieć pełnię praw.
Mogło się to skończyć wojną domową, która chwilowo nie nastąpiła.
Król musiał ustąpić. W 1768 r. dysydenci dostali prawa polityczne, a jednocześnie zagwarantowano nienaruszalność praw kardynalnych: 

- liberum weto
- wolna elekcja
- prawo do rokoszu (zbrojną napaść przeciwko królowi)
- pełna władza pana nad chłopem poza karą śmierci (blokowały podstawowe reformy, gwarancja zacofania Polski).

Konfederacja barska (Bar - miasto z twierdzą na pograniczu, założone przez królową Bonę) w latach 1768-1772 r. jako przyczyna I rozbioru Polski
Zawiązana przez bardzo zacofaną, katolicką i nienawidzącą Stanisława Augusta Poniatowskiego szlachtę. Szlachetna ta uważała, że Stanisław August Poniatowski był wcieleniem diabła, źródłem zła, bo miał swobodny tryb życia.
Miała ona być deklaracją w obronie wiary i wolności (chyba złotej szlacheckiej).
Przekształciła się w regularną wojnę domową, w którą wmieszała się Rosja:
      konfederaci (skompromitowali się,                a               wojska królewskie

     gdy postanowili porwać Stanisława 

     Augusta Poniatowskiego, uprowadzili 

     go, ale przekupił kogoś i wypuścili go)